|
Η έννοια της ηθικής στην ψυχοθεραπεία
|
Αρθρογράφος: Γεώργιος Γιαννούσης
- Ψυχοθεραπευτής
Σύμφωνα με την εξελικτική συστημική προσέγγιση
(Γιαννούσης, 2021) ο ρεαλισμός επιβάλλει σε κάθε ψυχοθεραπευτική προσέγγιση οι
άνθρωποι να πορεύονται με υπομονή, επιμονή, συνέπεια και θάρρος στον δρόμο που
υποδεικνύουν οι πανανθρώπινες αξίες της δικαιοσύνης, της ειρήνης, της
ελευθερίας, της δημοκρατίας και της αλληλεγγύης.
Διότι ανάμεσα στην πανσπερμία και στην αξιοθαύμαστη
διαφορά των ηθών και των χαρακτήρων συναντούμε παντού τις ίδιες ιδέες της
δημοκρατίας, της ισονομίας, της δικαιοσύνης, της εντιμότητας, κ.λπ., παντού τις
ίδιες έννοιες του καλού και του κακού που συνθέτουν έναν κοινό παρανομαστή. Η
ψυχοθεραπεία έχει χρέος να πορεύεται προς αυτόν τον κοινό παρανομαστή.
Σύμφωνα με τον Αριστοτέλη, κατέχουμε τις αρετές επειδή τις έχουμε ασκήσει,
όπως συμβαίνει και με τις άλλες τέχνες. Όπως γίνεσαι μαραγκός φτιάχνοντας
πόρτες κι έπιπλα και μουσικός εξασκούμενος παίζοντας ένα μουσικό όργανο, με τον
ίδιο τρόπο γινόμαστε δίκαιοι, σώφρονες και γενναίοι, εξασκούμενοι σε πράξεις
δίκαιες, σώφρονες και γενναίες. Τίμιος και συνετός για παράδειγμα δεν είναι
αυτός που δεν παρακούει τους νόμους και τους κανόνες από φόβο, αλλά από την
ενάρετη πεποίθηση ότι αυτό είναι το σωστό.
Στις κοινωνίες μας ο πρώτος είναι ένα ευδόκιμο προϊόν
και σχεδόν πάντα καταφέρνει να ξεγελάσει τους νόμους, έχοντας ένα ισχυρό
οπλοστάσιο ομοίων στον πλευρό του, ενώ ο δεύτερος αισθάνεται συνήθως την
απέραντη μοναξιά της ηθικής υποχρέωσης, έχοντας μόνο ως συμπαραστάτη την
συνείδησή του και ίσως μια μικρή ομάδα ανθρώπων να τον περιβάλλει με αγάπη και
κατανόηση.
Οι άνθρωποι επομένως λάμπουν και βρίσκουν τις
αντίστοιχες διεξόδους όχι μόνο μέσα από την απόκτηση και ενίσχυση των
γνωσιολογικών τους δεξιοτήτων, αλλά κυρίως μέσα από το ήθος και την συνέπεια
που θα επιδείξουν κατά την διαδικασία της πραγμάτωσης τους. Στην ενίσχυση αυτής
της έμπρακτης επένδυσης στην επαλληλότητα μεταξύ λόγων, συναισθημάτων και
πράξεων, χρειάζεται να στοχεύει και η ψυχοθεραπευτική πράξη.
Αναμφίβολα η γνώση του εαυτού είναι μια πολύ σημαντική
και θαυμάσια διεργασία στον ψυχοθεραπευτικό κύκλο της αλλαγής, επιπλέον όμως
σημαντικό είναι να μάθει κάποιος να ενεργεί με βάση ηθικούς κανόνες. Η ηθική
μας διάσταση συνταυτίζεται με την δέσμευση μας προς τον συνάνθρωπο, επιλέγουμε
να είμαστε ηθικοί αναγνωρίζοντας την ευθύνη μας προς τον άλλο, επειδή ήδη
έχουμε επιλέξει να είμαστε άνθρωποι με όραμα για μια καλύτερη κοινωνία, μια
δίκαιη κοινωνία, μια κοινωνία με ήθος, αξιοπρέπεια και αλληλεγγύη.
Το χρέος της ψυχοθεραπείας
Το χρέος της ψυχοθεραπείας είναι να βοηθήσει τον
θεραπευόμενο να συνθέσει έναν εαυτό που δεν θα επι-χαίρεται μονάχα με τα
επιτεύγματά του και την ενδυνάμωση του κοινωνικού του κύρους, αλλά και από την
ανάγκη να εμπνέει στους γύρω του το αδιαμεσολάβητο συναίσθημα του σεβασμού προς
το πρόσωπό του κι ο σεβασμός δεν επιβάλλεται, αλλά κερδίζεται. Η ψυχοθεραπεία
διευκολύνει κατ’ ουσία την διεργασία της προσωπικής αλλαγής, ώστε το άτομο να
καταστεί ένα από τα συνεκτικά στοιχεία του κοινωνικού δεσμού.
Έχει επομένως έναν μετασχηματιστικό χαρακτήρα για το
ίδιο το άτομο και έναν ηθικό χαρακτήρα για τη μορφή της κοινωνικής συγκρότησης.
Η αλλαγή συνδέεται με την ηθική και η ηθική εμπεριέχει την προσωπική αλλαγή του
καθενός.
Η ηθική τάξη, η οποία αναφέρεται στον δημόσιο βίο των
ανθρώπων συντελείται παράλληλα και μέσα στις ψυχικές διεργασίες του ανθρώπου,
στην συνάντησή του με τις πανανθρώπινες αξίες και διεργασίες που ορίζουν την
ύπαρξη και την συνύπαρξη. Και η ηθική ενσαρκώνεται στο πεδίο της πράξης, εκεί
όπου συναντιούνται όλες οι συνιστώσες που συγκροτούν την ανθρώπινη ύπαρξη. Στην
πράξη κι όχι στα χαρακτηριστικά εικονοποιούνται οι ηθικές γραμμές μιας
κοινωνίας, η οποία όσο πιο συμπαγής είναι τόσο περισσότερο επιτρέπει και
αναδεικνύεται μέσα από την συνύπαρξη της διαφορετικότητας.
Η διαφορετικότητα δεν έχει ψυχολογικά χαρακτηριστικά
κι ως εκ τούτου θα λέγαμε πως δεν υφίσταται, παρά μόνο ως πράξη. Για
παράδειγμα, η ομοφυλοφιλία δεν έχει κάποια ψυχολογικά χαρακτηριστικά, αλλά
υφίσταται ως μια πράξη με πολιτισμικό (κοινωνικό-οικονομικό, ιδεολογικό)
υπόβαθρο. Οι άνθρωποι δηλαδή πράττουν και αυτές τους οι πράξεις εντάσσονται με
έναν ειδικό τρόπο μέσα στο εκάστοτε ηθικό σύστημα και τις αδρές γραμμές της
κουλτούρας.
Εκεί αποκτούν και τα ιδιαίτερα γνωρίσματα που
αναδεικνύονται από τις κοινωνικές τους μορφές. Κατά κάποιο τρόπο επομένως
γίνεται κατανοητό πως τα λεγόμενα ψυχολογικά γνωρίσματα δεν είναι παρά
απολήξεις της κουλτούρας και της ηθικής μιας κοινωνίας, τα οποία ασφαλώς και
είναι σημαντικά, εφόσον ακουμπούν στην μοναδικότητα του προσώπου, ενώ παράλληλα
βρισκόμενα σε διαρκή συναλλαγή και αλληλεπίδραση με αυτές, έχουν κι έναν
γενεσιουργό χαρακτήρα.
Η διεργασία της αυτό-βελτίωσης ως
γενεσιουργός αιτία της κοινωνικής αλλαγής
Σε ένα κόσμο έκπτωσης των αξιών και παρατεταμένης
κρίσης της κοινωνίας των θεσμών, σε έναν κόσμο