Η Έννοια της Περιβαλλοντικής Ηθικής

Δρ. Κων/νος Ν. Μπαγινέτας (Γεωπόνος – Αγροτικός Γεωγράφος) 

Περίληψη

Όσο περισσότερες πτυχές της οικολογικής κρίσης γίνονται αντιληπτές και αισθητές τόσο πιο πιεστικό γίνεται το καθήκον της επαναδιευθέτησης των ηθικών μας αξιών και θεωρήσεων προς κατευθύνσεις συνεκτίμησης και συμπερίληψης των μη ανθρώπινων όντων του πλανήτη μας. Τα παγκόσμια οικολογικά προβλήματα μας υποχρεώνουν να θεμελιώσουμε αυτού του είδους τις ηθικές σχέσεις που μέχρι σήμερα δεν είχαν μελετηθεί συγκροτημένα και συστηματικά και ιδιαίτερα τα καθήκοντα του ανθρώπου προς τη φύση. 

Εισαγωγή 

Οι έντονες πιέσεις που ασκούνται στο περιβάλλον λόγω της προβληματικής κατάστασης στην οποία έχει περιέλθει δημιουργούν την απαίτηση για πολιτική κι ηθική ωρίμανση τόσο των πολιτών όσο και των κοινωνιών.

Το περιβαλλοντικό αδιέξοδο στο οποίο έχουν οδηγηθεί οι σημερινές κοινωνίες καθώς και η όλο και μεγαλύτερη συνειδητοποίηση του οξύτατου περιβαλλοντικού προβλήματος που αντιμετωπίζει ολόκληρη η ανθρωπότητα, μοιραία επηρεάζουν την ποιότητα ζωής μας και οδηγούν στον επαναπροσδιορισμό της σχέσης του σημερινού ανθρώπου με το φυσικό του περιβάλλον καθώς και στην ανάγκη διαμόρφωσης νέων ηθικών αξιών.

Ο επαναπροσδιορισμός των σχέσεων ανθρώπου–περιβάλλοντος και η ανάγκη περαιτέρω μελέτης της

ηθικής σκοπιάς του προβλήματος, αποτελεί το πεδίο έρευνας κι εφαρμογής της περιβαλλοντικής ηθικής. Η περιβαλλοντική ηθική μελετά όχι πλέον την ηθική των σχέσεων των ανθρώπων μεταξύ τους αλλά την ηθική της σχέσης τους με το περιβάλλον και τα στοιχεία του, ανθρώπινα και μη.

Διαφορετικές σχολές σκέψης 

Η οπτική γωνία από την οποία θα ιδωθεί η σχέση ανθρώπου-περιβάλλοντος δεν είναι εξ αρχής προκαθορισμένη. Έτσι, μέσα στα πλαίσια της περιβαλλοντικής ηθικής, έχουν διαμορφωθεί κι οι ανάλογες τάσεις, με τις σημαντικότερες να είναι ο ανθρωποκεντρισμός, η κοινωνική οικολογία, ο βιοκεντρισμός και το ρεύμα της βαθιάς οικολογίας.

Η παραδοσιακή ανθρωποκεντρική φιλοσοφία θεωρεί ότι επίκεντρο και σημείο αναφοράς είναι ο άνθρωπος και τα πάντα, συνεπώς και η φύση, πρέπει να περιστρέφονται γύρω από αυτόν και τις ανάγκες του. Ο κόσμος, υποστηρίζουν, δημιουργήθηκε μόνο για τον άνθρωπο ο οποίος δεν έχει και καμία υποχρέωση έναντι του φυσικού περιβάλλοντος. Αυτό σημαίνει ότι στη φύση αποδίδεται μια σχετική ηθική αξία που συνεχώς μεταβάλλεται, με αποκλειστικό γνώμονα τις ανάγκες και τις διαθέσεις του ανθρώπου.

Ως κοινωνική οικολογία ορίζεται το φιλοσοφικό και κοινωνικό ρεύμα που αναζητά τον γενεσιουργό λόγο των οικολογικών προβλημάτων στα βαθύτατα κοινωνικά προβλήματα των τελευταίων χρόνων. Διακηρύττει ότι η περιβαλλοντική υποβάθμιση θα αναχαιτιστεί μόνο όταν καταπολεμηθούν οι κοινωνικές ανισότητες. Προαπαιτούμενο δηλαδή για ένα υγιές περιβάλλον είναι η εξάλειψη των αντιθέσεων τόσο σε επίπεδο εθνικό (κοινωνικές τάξεις) όσο και σε επίπεδο παγκόσμιο (υποανάπτυκτες χώρες).

Σε εκ διαμέτρου αντίθετη τροχιά από τις παραπάνω δυο σχολές κινείται η βιοκεντρική θεώρηση του περιβάλλοντος. Σύμφωνα με την παραδοσιακή βιοκεντρική θεωρία, η φύση δεν είναι πολύτιμη μόνο γιατί είναι χρήσιμη στον άνθρωπο (εργαλειακή αξία), αλλά γιατί διατηρεί μια αναπαλλοτρίωτη εγγενή ηθική αξία.

Μια παραλλαγή, ή μάλλον μετεξέλιξη, της βιοκεντρικής οικολογίας, προς την πιο ριζοσπαστική εκδοχή της, είναι η Βαθιά Οικολογία. Η Βαθιά Οικολογία αποδίδει δικαιώματα στη φύση συνολικά, και στα έμψυχα αλλά και στα άψυχα στοιχεία της. Δε μιλάμε επομένως για εγγενή δικαιώματα των ζώων μόνο π.χ. ή του οικοσυστήματος συνολικά θεωρούμενο, αλλά σε μια πιο προχωρημένη μορφή της μιλάμε και για εγγενή δικαιώματα που μπορεί ενδεχομένως να έχουν τα δέντρα, τα ποτάμια ή ακόμα και τα βράχια. 

Συμπέρασμα 

Το ποια από τις τέσσερις προηγούμενες τάσεις θα επικρατήσει είναι ένα θέμα που άπτεται της εκάστοτε πολιτικοοικονομικής θεώρησης που οι σύγχρονες κοινωνίες θα υιοθετήσουν. Αναμφισβήτητα, οι απαιτήσεις, τα μηνύματα και τα αιτήματα κάθε εποχής επηρεάζουν την προσέγγιση που έχουν οι κοινωνίες απέναντι στο περιβάλλον. Παρατηρείται λοιπόν ότι ο σύγχρονος άνθρωπος, στο όνομα της ανάπτυξης και της αύξησης της παραγωγικότητας, λειτουργεί περισσότερο με κριτήρια ανθρωποκεντρικά. Όσο όμως ωριμάζει πολιτικά και κοινωνικά στρέφεται προς περισσότερο προωθημένες βιοκεντρικές ηθικές αξιολογήσεις.

Σε μια κοινωνία όμως, όπου τα ζητήματα ηθικής, περιβάλλοντος και ανθρώπινης εξέλιξης συγχέονται πάρα πολύ εύκολα μεταξύ τους, τίθεται το ερώτημα του αν και πως τα τρία αυτά στοιχεία (περιβάλλον, ηθική και πολιτισμική- τεχνολογική πρόοδος) θα καταφέρουν κάποια στιγμή να βρουν ένα τρόπο μεταξύ τους επικοινωνίας.

Και τα ερωτήματα που τίθενται πλέον δεν μπορεί παρά να είναι πολλαπλά: καταρχήν ένα τέτοιο σημείο επικοινωνίας είναι ευκταίο; Κι αν ναι ποιες θα είναι οι θυσίες που θα απαιτηθούν από την κάθε πλευρά; Ποιες δηλαδή θα είναι οι υποχωρήσεις στις οποίες θα πρέπει π.χ. να προβεί η επιστημονική πρόοδος στο όνομα της προστασίας του περιβάλλοντος ή της ηθικής; Και ποια θέση εν τέλει παίρνει ο σύγχρονος άνθρωπος σε ένα τόσο ζωτικής σημασίας ζήτημα; Το μόνο σίγουρο πάντως είναι ότι η αδιαφορία και η μοιρολατρία δεν αποτελούν λύσεις πρόσφορες.

Ίσως σήμερα είναι η κατάλληλη στιγμή για το ανθρώπινο είδος να πάρει τις αποφάσεις αυτές που θα ανταποκρίνονται στη σοβαρότητα των επερχόμενων προβλημάτων, ιδιαίτερα υπό το βάρος της οικολογικής κρίσης των τελευταίων δεκαετιών. Πιθανότατα θα είναι μοιραία παράλειψη να μην ασχοληθεί με τη θέση του μέσα στον κόσμο και με το ρόλο που του αρμόζει πια, ιδιαίτερα κάτω από το βάρος των επιστημονικών συμπερασμάτων των σχετικών με την ευθύνη του για τα περιβαλλοντικά δεινά του πλανήτη. Μέσα στο πλαίσιο αυτό θα πρέπει να ασχοληθεί με την αναπροσαρμογή των ηθικών του αξιών με σκοπό την εύρεση μιας οδού διαφυγής από το σημερινό περιβαλλοντικό αδιέξοδο. Όπως και να γίνει αυτό όμως οι συνέπειες θα είναι μεγάλης σημασίας για το μέλλον του Ανθρώπου πάνω στη Γη. 

Ενδεικτική Βιβλιογραφία:

Γεωργόπουλος Α. (2002). Περιβαλλοντική Ηθική. Gutenberg.

Γεωργακόπουλος Α. (2004). Γη: ένας μικρός κι εύθραυστος κόσμος. Gutenberg.

Μοδινός Μ. (Επιμ.) (1992). Πού βαδίζει ο κόσμος; Ο πλανήτης Γη και η παγκοσμιότητα της οικολογικής κρίσης. Τροχαλία. Αθήνα.

Ιστοσελίδες για περισσότερες πληροφορίες:

www.oikologos.gr

www.filosofia.gr

http://en.wikipedia.org/wiki/Environmental_ethics

Αναδημοσίευση από: http://baginetas.com/?p=49

Σχετικές αναρτήσεις

Κλιματικές Αλλαγές – Ένα Ελληνικό Φοιτητικό Ντοκιμαντέρ

Δικαστήριο των ΗΠΑ μπλοκάρει την κατασκευή όπλων σε 3D εκτυπωτές

Ερευνητές αρνούνται την συμμετοχή τους στην κατασκευή θανατηφόρων αυτόνομων ρομποτικών όπλων

Το παράδοξο της ταυτότητάς μας

Η Ολισθηρή Πλαγιά Αντιμέτωπη με τον Εαυτό της

Ηθική του Καντ

Η Χριστιανική Ηθική: Ο Θεός και η διάκριση αγαθού και κακού

Τι είναι Φιλοσοφία;

Πως να είμαι ηθικά σωστός: Κάνε σωστές επιλογές (Ηθική Φιλοσοφία)

Οι ηθικοί άνθρωποι αξιοποιούν τη σοφία για να βρουν τη λύση στα προβλήματά τους

Ηθικό πρόβλημα σχετικά με την τήρηση των υποσχέσεών μας και τη χρήση των ναρκωτικών ουσιών.

Προσεγγίζοντας ένα ηθικό πρόβλημα υπό το πρίσμα των βασικών ηθικών φιλοσοφικών θεωριών