Τα «μωρά κατά παραγγελία» μπαίνουν στο... ψυγείο

Παιδιά κατά παραγγελία

της Θεοδώρας Τσώλη 

Στην εποχή των ιντερνετικών παραγγελιών κάθε είδους (από ρούχα ως ηλεκτρικές συσκευές) μια αμερικανική εταιρεία που προκάλεσε ιδιαίτερο θόρυβο το τελευταίο διάστημα παρείχε ως προχθές σε υποψήφιους γονείς τη δυνατότητα να δώσουν τη δική τους ιδιαίτερη... παραγγελία ώστε να μάθουν (με βάση το γενετικό υλικό τους) τι... μοντελάκι θα γεννήσουν. Η 23andMe κατοχύρωσε πρόσφατα, με τις ευλογίες των αρμοδίων στις ΗΠΑ, ευρεσιτεχνία σχετικά με έναν μετρητή χαρακτηριστικών του βρέφους το οποίο ένα ζευγάρι προτίθεται να φέρει στον κόσμο - πρόκειται για μια υπηρεσία που με βάση το DNA (συλλέγεται μέσω δείγματος σάλιου) από τους δύο υποψήφιους γονείς δίνει απαντήσεις για διαφορετικά χαρακτηριστικά του παιδιού, από το αν θα έχει τα σγουρά μαλλιά της γιαγιάς του και τα μπλε μάτια του παππού του, ως το αν θα μεταβολίζει καλά το αλκοόλ, αν θα έχει... ξηρό κερί στα αφτιά του, αν θα πίνει καφέ με τις... κανάτες ή αν θα γίνει Γιουσέιν Μπολτ ή Χαϊλέ Γκεμπρεσελασιέ στο μέλλον.

Ωστόσο η πατέντα αυτή ξεσήκωσε πλήθος αντιδράσεων - δεν ήταν λίγοι εκείνοι που έκαναν λόγο για σχέδια «ευγονικής» -, με αποτέλεσμα μέσα στην εβδομάδα που μας πέρασε η αρμόδια Υπηρεσία Τροφίμων και Φαρμάκων των ΗΠΑ (Food and Drug Administration, FDA) να ζητήσει απόσυρση των γενετικών τεστ της εταιρείας που δίνουν στους πελάτες (πιθανότατα μη ασφαλείς) πληροφορίες για θέματα υγείας. Πριν από 48 ώρες η εταιρεία, με κείμενο που ανήρτησε στην ιστοσελίδα της, ανέφερε πως συμμορφώνεται (τουλάχιστον προς το παρόν) με τις εντολές της FDA σταματώντας την παροχή αυτών των «ευαίσθητων» σε ό,τι αφορά τα δεδομένα υγείας γενετικών kit. Και λέμε προς το παρόν, καθώς η διευθύνουσα σύμβουλός της Αν Βοζίσκι- από τα διάσημα ονόματα της Silicon Valley και εν διαστάσει σύζυγος του συνιδρυτή της Google Σεργκέι Μπριν - με δική της επιστολή προς τους περισσότερους από 500.000 ως σήμερα πελάτες της εταιρείας αφήνει την... πόρτα ανοιχτή για μελλοντική επανακυκλοφορία των αμφιλεγόμενων γενετικών εξετάσεων. 


Ο μετρητής κληρονομικότητας

Ο μετρητής κληρονομικότητας

Η πατέντα που κατοχύρωσε η 23andMe με έδρα στην Καλιφόρνια αφορούσε το αποκαλούμενο Family Traits Inheritance Calculator (ήτοι έναν Μετρητή Κληρονομικότητας των Οικογενειακών Χαρακτηριστικών) - πρόκειται για μια υπηρεσία την οποία η εταιρεία παρείχε στους πελάτες της ήδη από το 2009 έναντι 99 δολαρίων κατ' άτομο. Ο μετρητής αυτός διαφημιζόταν από την 23andMe ως ένα διασκεδαστικό μέσο ώστε να γνωρίζουν δύο άνθρωποι που επιθυμούν να κάνουν παιδί πώς θα μοιάζει. Ωστόσο η πατέντα, η αίτηση για κατοχύρωση της οποίας έγινε πριν από περισσότερο από πέντε χρόνια, περιείχε διατυπώσεις οι οποίες άφηναν... ορθάνοιχτο παράθυρο και για άλλες εφαρμογές αυτού του μέσου, συμπεριλαμβανομένου του γενετικού ελέγχου των σπερματοζωαρίων και των ωαρίων τα οποία χρησιμοποιούνται στην εξωσωματική γονιμοποίηση.

Στο κείμενο της ευρεσιτεχνίας αναφερόταν η πιθανότητα «σάρωσης» των υποψήφιων παιδιών που θα έλθουν στον κόσμο για χαρακτηριστικά όπως το χρώμα των ματιών, ο κίνδυνος διαφόρων ασθενειών, το ύψος και το φύλο. Για παράδειγμα, μια υποψήφια μητέρα που θα κατέφευγε σε κλινική εξωσωματικής γονιμοποίησης για να βρει δότη σπέρματος θα μπορούσε να ζητήσει τη σύγκριση του δικού της γενετικού υλικού με εκείνο πολλών διαφορετικών υποψήφιων δοτών ώστε να επιλέξει εκείνον που θα της προσέφερε τα επιθυμητά «εκλεκτά» χαρακτηριστικά για το παιδί που θα γεννούσε (σε πλαίσιο που ξέφευγε πολύ από εκείνο της ήδη υπάρχουσας προεμφυτευτικής διάγνωσης η οποία αφορά την επιλογή εμβρύων που δεν θα φέρουν γενετικές μεταλλάξεις οι οποίες συνδέονται με σοβαρές κληρονομικές ασθένειες).

Οι ηθικές ενστάσεις

Είναι επόμενο λοιπόν το γεγονός ότι η πατέντα αυτή ξεσήκωσε αντιδράσεις, καθώς δεν ήταν λίγοι εκείνοι που έσπευσαν να μιλήσουν για το ότι ανοίγει η πύλη (και μάλιστα με επίσημη αμερικανική κρατική «σφραγίδα») για... τέλεια παιδιά κατά παραγγελία. Το θέμα απασχόλησε ακόμη και έγκριτες επιστημονικές επιθεωρήσεις και ήταν άκρως χαρακτηριστικό άρθρο γνώμης ειδικών στη Βιοηθική από το Βέλγιο, την Ολλανδία και τη Γαλλία που δημοσιεύθηκε στην επιθεώρηση «Genetics in

Medicine» του ομίλου Nature. Στο άρθρο αυτό η δρ Σίγκριντ Στερκς από το Πανεπιστήμιο της Γκεντ στο Βέλγιο και οι συνάδελφοί της εξέφρασαν την ανησυχία τους σχετικά με την πατέντα της 23andMe καθώς και για τις διαδικασίες που οδήγησαν στην κατοχύρωσή της: «Σε κανένα στάδιο της εξέτασης για την κατοχύρωση της πατέντας δεν τέθηκε το ερώτημα σχετικά με το αν οι τεχνικές που αναφέρονται και διευκολύνουν τον "σχεδιασμό" μελλοντικών βρεφών είναι σωστές» έγραψαν οι επιστήμονες και προσέθεσαν πως «με τη μέθοδο της 23andMe οι πιθανοί δότες ωαρίων ή σπερματοζωαρίων μπορούν να επιλέγονται ώστε να αυξάνονται οι πιθανότητες γέννησης ενός μωρού που θα διαθέτει τα επιθυμητά από τους μέλλοντες γονείς χαρακτηριστικά».

Ούτε λίγο ούτε πολύ οι ειδικοί φοβούνταν πως η 23andMe ουσιαστικώς παρείχε μια... λίστα αγορών με ιδιαίτερα «προϊόντα» τα οποία ξέφευγαν από το όντως σημαντικό ζήτημα της υγείας του παιδιού που θα ερχόταν στον κόσμο και αφορούσαν άσχετα με την επιβίωσή του χαρακτηριστικά, όπως το ύψος του, το χρώμα των ματιών του, η μυϊκή απόδοσή του. Οπως σημείωναν οι επιστήμονες, σε ένα γράφημα που η εταιρεία κατέθεσε στην αίτηση της πατέντας της αναγραφόταν ότι οι υποψήφιοι γονείς θα έχουν τη δυνατότητα να εκφράζουν ότι «επιθυμούν ένα παιδί με το μεγαλύτερο δυνατό προσδόκιμο ζωής, για το οποίο θα δαπανώνται τα όσο το δυνατόν λιγότερα χρήματα για νοσηλεία και περίθαλψη». Και αυτές ήταν μόνο κάποιες από τις πιθανές επιλογές. Το συμπέρασμα, κατά τους αντιδρώντες ειδήμονες, ήταν ότι η μέθοδος που έλαβε επίσημη αμερικανική σφραγίδα ήταν «άκρως αμφιλεγόμενη από ηθικής απόψεως, κυρίως επειδή επιτρέπει την επιλογή χαρακτηριστικών που δεν συνδέονται σε καμία περίπτωση με την υγεία του παιδιού που θα γεννηθεί».

Παιχνιδάκι γενετικής ή εργαλείο ευγονικής;

Στο ίδιο μήκος κύματος κινήθηκε και κείμενο που εξέδωσε το Κέντρο για τη Γενετική και την Κοινωνία στο Μπέρκλεϊ της Καλιφόρνιας. Σε δήλωση η οποία έφερε την υπογραφή της διευθύντριάς του Μάρσι Νταρνόφσκι, το Κέντρο ζήτησε από την 23andMe «να απέχει από την ανάπτυξη ή την προσφορά οποιουδήποτε προϊόντος ή υπηρεσίας που βασίζεται σε αυτή την πατέντα». Η δρ Νταρνόφσκι συμπλήρωσε ότι «ένα τέτοιο πρόγραμμα είναι "ύπουλο" από ηθικής και κοινωνικής απόψεως, καθώς μπορεί να ενισχύσει την επικίνδυνη ιδέα ότι η επιστήμη είναι δυνατόν να χρησιμοποιηθεί για την "παραγωγή ανώτερων ανθρώπων"».

Ποια ήταν όμως η απάντηση της εταιρείας σε όλες αυτές τις αιτιάσεις; Αρχικώς και πριν από την «καμπάνα» της FDA, μιλώντας στο «Βήμα» εκπρόσωπός της ανέφερε ότι ποτέ δεν ήταν σκοπός να χρησιμοποιηθεί η πατέντα για τη δημιουργία «εκλεκτών» παιδιών. Μοναδικός στόχος ήταν, κατά τα λεγόμενα του εκπροσώπου της 23andMe, να επιτραπεί στους ανθρώπους που το επιθυμούν να έχουν πρόσβαση στα εντελώς προσωπικά τους γενετικά δεδομένα. «Ο μετρητής Family Traits Inheritance Calculator προσφέρει επί έτη σε ζευγάρια τη δυνατότητα να δουν τι είδους χαρακτηριστικά κληρονομεί το παιδί τους. Πρόκειται για έναν διασκεδαστικό τρόπο ώστε να ανακαλύψουν πληροφορίες όπως το τι χρώμα ματιών μπορεί να έχει το παιδί που θα γεννήσουν, αν θα έχει αντίληψη της πικρής γεύσης ή αν θα παρουσιάζει δυσανεξία στη λακτόζη. Το συγκεκριμένο εργαλείο αποτελεί έναν ευχάριστο τρόπο για να "βουτήξει" ο καθένας στη γενετική».

Στον αέρα η εξέταση για 240 ασθένειες

Μάλλον πάντως πελάτες της εταιρείας αλλά τελικώς και οι αρμόδιοι της αμερικανικής κυβέρνησης δεν... διασκέδασαν τόσο με την υπηρεσία της - και όχι μόνο με τον μετρητή χαρακτηριστικών του (εν δυνάμει) βρέφους ενός ζευγαριού, αλλά και με άλλες γενετικές υπηρεσίες, όπως η πολυδιαφημισμένη γενετική εξέταση που επέτρεπε στον καθέναν από εμάς έναντι 99 δολαρίων να ανακαλύψει την προδιάθεσή του για 240 και πλέον ασθένειες (Personal Genome Service, PGS, μέρος της οποίας αποτελούσε και ο Family Traits Inheritance Calculator). Οι αγωγές άρχισαν να... φυτρώνουν σαν μανιτάρια - η πιο πρόσφατη κατατέθηκε πριν από μερικές ημέρες από μια καταναλώτρια από το Σαν Ντιέγκο. Στην αγωγή που κατέθεσε η Λίζα Κέισι ζητεί αποζημίωση ύψους 5 εκατ. δολαρίων καθώς, όπως αναφέρεται, τα αποτελέσματα του τεστ δεν βασίζονται σε επιστημονικές αποδείξεις, ενώ παράλληλα η 23andMe χρησιμοποιεί λανθασμένη και παραπλανητική διαφήμιση για την προαγωγή των υπηρεσιών της.

Και έτσι φθάσαμε και στην επίσημη αντίδραση της FDA - η οποία βεβαίως ας μην ξεχνούμε πως ήλθε αφού οι αμερικανοί αρμόδιοι είχαν λίγο νωρίτερα δώσει το «πράσινο φως» μέσω της πατέντας για την κυκλοφορία των αμφιλεγόμενων αυτών εξετάσεων. Η Υπηρεσία ζήτησε πριν από μερικές ημέρες την απαγόρευση κυκλοφορίας του PGS. Και αυτό διότι, όπως ανέφερε σε προειδοποιητική επιστολή της, η εταιρεία, παρά τις επανειλημμένες κρούσεις της, δεν προσκόμισε ποτέ τα απαραίτητα στοιχεία που πιστοποιούν την ακρίβεια της εξέτασης - μια εξέταση που μπορεί, σημειωτέον, να αλλάξει τη ζωή ενός ανθρώπου μέσω ενός ψευδώς θετικού αποτελέσματος (φανταστείτε για παράδειγμα μια γυναίκα που λαμβάνει ψευδώς θετική απάντηση σχετικά με το ότι φέρει γονίδιο που αυξάνει κατακόρυφα τον κίνδυνο για καρκίνο του μαστού και υποβάλλεται σε προληπτική μαστεκτομή χωρίς να υπάρχει λόγος!).

Η 23andMe παραδέχθηκε μετά τις προειδοποιήσεις της FDA ότι δεν έχει παράσχει τα όσα της ζητήθηκαν και δήλωσε ότι θα συνεργαστεί με κάθε τρόπο με την Υπηρεσία προκειμένου να κατευναστούν οι όποιες ανησυχίες της για την ακρίβεια του τεστ (ίδια ήταν η απάντηση και σε σχετική ερώτηση που της έθεσε «Το Βήμα»). Τελικώς προχθές, με ανακοίνωσή της, δήλωσε ότι προχωρεί σε απόσυρση της πλειονότητας των γενετικών διαγνωστικών προϊόντων της - διατηρεί πλέον μόνο την υπηρεσία που αφορά τις «ρίζες» ενός ανθρώπου, την αναζήτηση δηλαδή μέσω του DNA της καταγωγής και του γενεαλογικού δέντρου του, ενώ αναφέρει ότι θα συνεχίσει να παρέχει δεδομένα που προκύπτουν από γενετικές εξετάσεις, χωρίς καμία όμως ερμηνεία των αποτελεσμάτων από την πλευρά της.

Ωστόσο η κυρία Βοζίσκι σε δική της επιστολή-«επικοινωνία» με το κοινό, αφού υπεραμύνθηκε των προϊόντων της εταιρείας της, τονίζοντας ότι η ακρίβειά τους είναι της τάξεως του 99,9%, σημείωσε ότι θα συνεργαστεί με την FDA και ίσως μελλοντικά τα γενετικά τεστ της κυκλοφορήσουν ξανά στην αγορά.

Τι είναι το «υπερκύημα»;

Μπορεί προς το παρόν τα «εκλεκτά» μωρά να φαίνεται ότι μπαίνουν στην... ψύξη (και όχι, όπως όλα δείχνουν, στην... κατάψυξη), ωστόσο το τελευταίο αυτό ζήτημα είναι ένα από τα πολλά που γεννιούνται πλέον καθημερινά με την πρόοδο της επιστήμης και της τεχνολογίας διαθέτοντας πλείστες κοινωνικές και βιοηθικές παραμέτρους. Και επειδή αυτή η ιστορία (ή μια παρόμοια) είναι σίγουρο ότι στο μέλλον θα επαναληφθεί, «Το Βήμα» ζήτησε τη γνώμη του κ. Ιωάννη Παπαδημητρίου, ομότιμου καθηγητή Χειρουργικής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και προέδρου της Εθνικής Επιτροπής Βιοηθικής, σχετικά με το «αύριο» που σκιαγραφούν τα γεγονότα του «σήμερα» για τις κοινωνίες. Ο πρόεδρος της αρμόδιας ελληνικής επιτροπής έκανε λόγο για τις αλματώδεις προόδους που έχουν επιτευχθεί τα τελευταία χρόνια στη βιοϊατρική μετά την αποκωδικοποίηση του ανθρωπίνου γονιδιώματος, οι οποίες όμως αφήνουν και «παράθυρα» προς κατευθύνσεις (αχαρτογράφητες μέχρι πρότινος) οι οποίες σήμερα μπαίνουν στον χάρτη και θέτουν ερωτήματα σχετικά με το αν θα έπρεπε να... σβηστούν από αυτόν. «Εχει καταστεί πλέον δυνατόν να παρεμβαίνει η βιοϊατρική επιστήμη και να χρησιμοποιεί τα βλαστοκύτταρα τόσο για θεραπευτικούς σκοπούς όσο και για αναπαραγωγικούς, την αναπαραγωγική δηλαδή κλωνοποίηση, αλλά και την επιλογή "γαμετών ενός δότη". Ετσι παρέχεται δυνητικώς η δυνατότητα να χρησιμοποιηθούν μέθοδοι προαιρετικής επιλογής ωαρίων ή και σπερματοζωαρίων, ώστε να προεπιλέγεται από τους υποψήφιους γονείς το φύλο του εμβρύου. Επίσης δύναται να παρεμβαίνει η βιοϊατρική επιστήμη στα γενετικώς προσδιοριζόμενα χαρακτηριστικά τόσο όσον αφορά την προοπτική πρόληψης ορισμένων νόσων, όπως μορφών καρκίνου, αλλά και σε ό,τι αφορά τα φυσικά - φαινοτυπικά - χαρακτηριστικά ενός παιδιού, όπως το χρώμα των ματιών ή των μαλλιών του, ή ακόμη και χαρακτηριστικά της προσωπικότητάς του και των νοητικών δυνατοτήτων του».

Οι δυνατότητες αυτές, κατά τον καθηγητή, μεταφράζονται σε πιθανή δημιουργία ενός «προσχεδιασμένου κυήματος», τη δημιουργία δηλαδή ενός «υπερκυήματος» από γενετικής απόψεως, ανοίγοντας πλήθος ζητήματα που δεν ανήκουν πλέον στη σφαίρα της επιστημονικής φαντασίας αλλά πιθανότατα θα αποτελέσουν στα χρόνια που έρχονται επιστημονική πραγματικότητα. «Οι τελευταίες δυνατότητες που προσφέρει η γενετική έχουν δημιουργήσει πλήθος προβλημάτων, βιοηθικής και δεοντολογίας, που εμπλέκουν ένα ευρύ φάσμα επιστημόνων, όπως φιλοσόφους, θεολόγους, βιολόγους, ιατρούς, κοινωνιολόγους και νομικούς. Το θέμα της γενετικής επιλογής ενός εμβρύου είναι αντιληπτό ότι παρουσιάζει ισχυρώς αντιτιθέμενες απόψεις διότι είναι ένα εξαιρετικά φιλόδοξο εγχείρημα το οποίο παρεμβαίνει στη "φύση", στο θείο. Σαφές νομοθετικό πλαίσιο δεν υφίσταται ούτε στη χώρα μας αλλά και διεθνώς σε γενικό πλαίσιο».

Πρέπει να διαλέγουμε το παιδί μας; 

Ο καθηγητής παρουσιάζει τις δύο όψεις αυτού του «δύσκολου» στη διαχείριση νομίσματος. Οπως λέει, υπάρχει η φιλοσοφική άποψη ότι είναι δικαίωμα των μελλοντικών γονέων να «προικοδοτήσουν» το υποψήφιο παιδί τους με τις προϋποθέσεις εκείνες που θα του εξασφαλίσουν μια καλύτερη ζωή, τόσο όσον αφορά την προστασία του από μελλοντικά νοσήματα όσο και από πλευράς χαρακτηριστικών της προσωπικότητάς του. Αλλοι ωστόσο υποστηρίζουν ότι οι γονείς οφείλουν να εκδηλώνουν την αγάπη και τη φροντίδα στο παιδί τους χωρίς όρους και προϋποθέσεις. «Στη χώρα μας η Εθνική Επιτροπή Βιοηθικής μελετά το θέμα και οι τελικές απόψεις της θα διατυπωθούν στο εγγύς μέλλον. Η αυστηρώς προσωπική μου άποψη είναι πάντως ότι κάθε παρέμβαση που αποσκοπεί στην αποφυγή σοβαρών γενετικών ανωμαλιών και νοσημάτων θα πρέπει να είναι από πλευράς βιοηθικής επιτρεπτή, με ορισμένες εξαιρέσεις. Δεν θα πρέπει όμως να επιτρέπονται οι παρεμβάσεις που αποσκοπούν στην επίτευξη φαινοτυπικών χαρακτηριστικών της αρεσκείας των υποψήφιων γονέων. Πρόβλημα, επίσης, δημιουργεί η "έρευνα'' για τους σκοπούς αυτούς και απαιτείται πλήρης ηθικοδεοντολογική διαφάνεια».

Τα άκρως λεπτά ζητήματα που θέτει ο κ. Παπαδημητρίου δεν είναι μόνο λεπτά αλλά είναι πλέον και... απτά. Ετσι τα κράτη και οι κοινωνίες πρέπει να τα αντιμετωπίσουν - ως σήμερα μόνο ο Καναδάς και η Βρετανία έχουν απαγορεύσει την επιλογή εμβρύων με τη λογική της πατέντας της 23andMe, ωστόσο κανένας δεν μπορεί να γνωρίζει τι συμβαίνει σε άλλες χώρες, με δεδομένο μάλιστα ότι οι επιστημονικές εξελίξεις πολλές φορές βρίσκονται έτη φωτός μπροστά από τη νομοθεσία και την κοινωνία, που τρέχουν να προφτάσουν ώστε να βάλουν φραγμούς σε «ξέφραγα αμπέλια». Σε κάθε περίπτωση, το ερώτημα που ανακύπτει από όσα διαβάσατε είναι εύλογο: Ενα κοντό παιδί με καφέ μάτια θα είναι σε αυτή τη ζωή λιγότερο ευτυχισμένο από ένα ψηλό παιδί με μάτια «θάλασσες»;

Πάντως, και μια σημαντική παρατήρηση από τους ειδήμονες: το γονιδίωμά μας, όσο και αν έχει διαβαστεί, είναι πολύ πιο πολύπλοκο από ό,τι οι περισσότεροι πιστεύουν - έτσι ακόμη και αν κάποιος γοητευθεί από την ιδέα να «σχεδιάσει» το τέλειο παιδί ίσως... απογοητευθεί (οι μόνοι που μάλλον δεν θα νιώσουν απογοήτευση θα είναι οι υπεύθυνοι των εταιρειών που καρπώνονται ουκ ολίγα από τέτοιες «γοητευτικές» ιδέες).

Βολές και για το τεστ της νόσου Πάρκινσον

 
Δεν είναι η πρώτη φορά που η 23andMe ξεσηκώνει αντιδράσεις. Πέρυσι η εταιρεία βρέθηκε στο στόχαστρο (της δυσαρέσκειας) αρκετών πελατών της όταν κατοχύρωσε την πρώτη πατέντα της που αφορούσε γενετικό έλεγχο (αντί 299 δολαρίων) σχετικά με προδιάθεση για τη νόσο του Πάρκινσον - συγκεκριμένα ο έλεγχος επικεντρωνόταν σε μια παραλλαγή του γονιδίου SGK1, η οποία μπορεί να προστατεύσει από τη νόσο του Πάρκινσον άτομα που φέρουν μια σπάνια επιβαρυντική γονιδιακή μετάλλαξη (LRRK2 G2019S). Η ίδια η εταιρεία παραδέχθηκε βέβαια ότι το πατεντάρισμα γονιδιακών μεταλλάξεων είναι αμφιλεγόμενο (πολλοί πελάτες της σχολίασαν ότι η εμπορευματοποίηση των γονιδίων δείχνει πολλά - και όχι καλά -  για το μέλλον της ανθρωπότητας), επικαλέστηκε όμως την πρόοδο της επιστήμης τονίζοντας ότι η ευρεσιτεχνία αυτή θα φανεί άκρως χρήσιμη σε άλλες εταιρείες που επιθυμούν να αναζητήσουν φάρμακα για τη σοβαρή νευροεκφυλιστική νόσο. Τώρα (χωρίς να ξέρουμε για πόσο διάστημα) και αυτή η γενετική εξέταση μπαίνει στον «πάγο». 

Αναδημοσίευσή από: http://www.tovima.gr/science/article/?aid=546541