Εκούσια ευθανασία. Τελικά είναι δικαίωμα ή …«ολισθηρή πλαγιά»;

Εκούσια ευθανασία:  είναι δικαίωμα ή …«ολισθηρή πλαγιά»;

Του Αριστείδη Χατζή *
«Όπως όλα τα ζητήματα με τα οποία ασχολείται η Βιοηθική, έτσι και η Ευθανασία είναι σύνθετο, πολύπλοκο και αμφιλεγόμενο. Όμως, από μια τουλάχιστον άποψη, φαίνεται να είναι εξαιρετικά απλό: Mια φιλελεύθερη δημοκρατία δεν μπορεί παρά να σέβεται την προσωπική αυτονομία. Ένα άτομο, για να είναι πραγματικά ελεύθερο, θα πρέπει να έχει το δικαίωμα να επιλέξει τη στιγμή του θανάτου του. Έτσι, όσο προφανές είναι ότι η αυτοκτονία δεν μπορεί και δεν πρέπει να τιμωρείται, άλλο τόσο είναι εύλογο να μην ποινικοποιείται η βοήθεια που θα παράσχει κάποια/ος στο άτομο που αποφασίζει να θέσει τέρμα στη ζωή του.

Βέβαια ποτέ τα πράγματα δεν είναι απλά. Μπορούμε να φανταστούμε περιπτώσεις κατά τις οποίες το άτομο που θα βοηθήσει στη διαδικασία μιας αυτοκτονίας θα το κάνει για τους δικούς του ιδιοτελείς σκοπούς που μπορεί να έρχονται σε σύγκρουση με τα συμφέροντα του προσώπου που θα «βοηθήσει».
Ωστόσο, εδώ, θα πρέπει να γίνει ένας αυστηρός διαχωρισμός: Θα πρέπει να διαχωρίσουμε τις πρακτικές ενστάσεις που μπορεί να έχει κανείς σχετικά με τις θεσμικές ασφαλιστικές δικλείδες που θα επιτρέπουν μόνο τη γνήσια εκούσια ευθανασία με τις θεμελιώδεις (φιλοσοφικές ή θρησκευτικές) αντιρρήσεις που μπορεί να έχει κάποιος που απορρίπτει την ευθανασία συνολικά.

Το πρώτο είδος αντιρρήσεων (πρακτικές ενστάσεις) μπορεί να απαντηθεί σχετικώς εύκολα. Μια σύγχρονη φιλελεύθερη δημοκρατία μπορεί να ρυθμίσει τη σχετική διαδικασία με τρόπο που θα προστατεύει αποτελεσματικά τα δικαιώματα του ατόμου που επιθυμεί να αυτοκτονήσει με τη βοήθεια ειδικού. Φτάνει αυτή η προστασία να μη γίνει υπερβολικά πατερναλιστική (π.χ. μια δικαστική απόφαση που απορρίπτει τη σχετική αίτηση διότι οι δικαστές θεωρούν ότι ο ασθενής δεν υποφέρει αρκετά για να καταφύγει σε μια τόσο ακραία διαδικασία) ή αδικαιολόγητα γραφειοκρατική.
Οι θεμελιώδεις αντιρρήσεις όμως εναντίον της Ευθανασίας δεν μπορούν να αντιμετωπιστούν με την ίδια ευκολία όταν βασίζονται σε θρησκευτικές πεποιθήσεις και σε κλειστά δογματικά συστήματα. Πάντως δεν είναι απαραίτητο να απαντηθούν, εφόσον αυτές οι πεποιθήσεις δεν μετατρέπονται σε κανόνες δικαίου αλλά δεσμεύουν μόνο τους πιστούς.

Τα φιλοσοφικά επιχειρήματα κατά της εκούσιας ευθανασίας είναι ενδιαφέροντα, όμως δεν είναι πειστικά. Η φιλοσοφική συζήτηση, στον χώρο της βιοηθικής, θα καταλήξει υποχρεωτικά στο βασικό ερώτημα: Στην επιλογή ανάμεσα στην αρχή της ανθρώπινης αξιοπρέπειας και στην αρχή της αυτοκτησίας.

Η αρχή της ανθρώπινης αξιοπρέπειας είναι κυρίαρχη στη βιοηθική, όπως και στο σύνολο σχεδόν των νομικών συστημάτων, και συνδέεται συχνότατα με έναν ιδιότυπο νομικό ηθικισμό: Οι παρένθετες μητέρες δεν επιτρέπεται να πληρώνονται για τις υπηρεσίες τους, η αγορά οργάνων τιμωρείται με αυστηρές ποινές, η υποβοηθούμενη αυτοκτονία και όλα τα είδη ευθανασίας απαγορεύονται. Η ανθρώπινη αξιοπρέπεια δεν είναι το αποτέλεσμα ελεύθερου αυτοκαθορισμού αλλά πατερναλιστικού ετεροκαθορισμού. Η κοινωνία θέτει τα όρια, όχι το άτομο.

Η φιλοσοφική συζήτηση, στον χώρο της βιοηθικής, θα καταλήξει υποχρεωτικά στο βασικό ερώτημα: Στην επιλογή ανάμεσα στην αρχή της ανθρώπινης αξιοπρέπειας και στην αρχή της αυτοκτησίας.

Μία από τις κυριότερες φιλοσοφικές αντιρρήσεις είναι εκείνη που προσπαθεί να αποδομήσει τα ευημεριστικά επιχειρήματα υπέρ της ευθανασίας. Σύμφωνα με τα ευημεριστικά επιχειρήματα, για κάποια άτομα είναι καλύτερο να πεθάνουν, παρά να συνεχίζουν να ζουν υποφέροντας. Εφόσον, λοιπόν, το ίδιο το άτομο κάνει τη στάθμιση και προτιμά το θάνατο, η ευθανασία δικαιολογείται.

Όσοι προσπαθούν να αποδομήσουν το ευημεριστικό επιχείρημα (που αντλεί νομιμοποίηση από την ορθολογική, πληροφορημένη, ρητή συναίνεση του ασθενούς που αποτελεί άλλωστε απαραίτητη προϋπόθεση), το κάνουν θεμελιώνοντας τις αντιρρήσεις τους σε αντιλήψεις για την αξία της ανθρώπινης ζωής που βασίζονται σε ηθικά συστήματα ή ακόμα και στη συμβατική ηθική – υποβαθμίζοντας έτσι την προσωπική αυτονομία και απορρίπτοντας κάθε έννοια αυτοκτησίας.

Ένα άλλο επιχείρημα που συνήθως χρησιμοποιείται είναι εκείνο της «ολισθηρής πλαγιάς» (slippery slope). […]

Νομίζω, ότι η ολισθηρή πλαγιά που φοβούνται οι ηθικιστές είναι η ολισθηρή (γι αυτούς) πλαγιά της προσωπικής αυτονομίας και της αρχής της αυτοκτησίας. Θεωρούν, όχι αδικαιολόγητα, ότι τα άτομα θα διεκδικήσουν σύντομα το δικαίωμα υποβοήθησης στην ευθανασία χωρίς απαραίτητα να πάσχουν από τερματική ασθένεια, ακόμα κι όταν δεν έχουν α-βάσταχτους πόνους, όταν απλά δεν θέλουν να συνεχίσουν να ζουν.

Αν το σκεφτούμε λίγο καλύτερα, θα διαπιστώσουμε ότι η διαχωριστική γραμμή είναι αυθαίρετη, το πραγματικό κριτήριο είναι η ποιότητα της ζωής. Και μόνο το ίδιο το άτομο μπορεί να αποφασίσει αυθεντικά ποιό επίπεδο είναι ανεκτό και ποιά ζωή είναι αξιοπρεπής.»

* Ο Αριστείδης Χατζής είναι Αν. Καθηγητής Φιλοσοφίας Δικαίου και Θεωρίας Θεσμών. Τμήμα Μεθοδολογίας, Ιστορίας και Θεωρίας της Επιστήμης (ΜΙΘΕ) Πανεπιστημίου Αθηνών

Αναδημοσίευση από: http://foroline.gr/archives/14378