Ο Παρμενίδης και η φιλοσοφία του – (Animated Φιλόσοφοι)

Ο Παρμενίδης και η φιλοσοφία του

Ο Παρμενίδης, που παρουσιάζεται στο βίντεο της ανάρτησης, είναι ένας από τους σημαντικότερους στοχαστές της αρχαιότητας, μέσα από τη σκέψη του οποίου γεννήθηκε η ίδια η Μεταφυσική στη φιλοσοφία, αλλά και ένα από τα βαθύτερα ερωτήματά της: εκείνο γύρω από το «Είναι» και την ουσία του κόσμου.[1] Το απασχόλησαν ερωτήματα του τύπου: Ποιο είναι το είναι του σύμπαντος; Γιατί να είναι ο κόσμος όπως τον γνωρίζουμε και όχι κάπως αλλιώς; Ποιο είναι το νόημα της ύπαρξης του κόσμου; Το ενδιαφέρον του Παρμενίδη προσανατολίστηκε  στον προσδιορισμό της οντολογίας ανεξάρτητα από το μεταβαλλόμενο και φθαρτό κόσμο που μας περιβάλλει.  Επίσης κατά τον Διογένη Λαετρίο είναι ο πρώτος που αποφάνθηκε ότι η γη είναι σφαιρική και βρίσκεται στο μέσο του σύμπαντος.[2]

Ο Παρμενίδης γεννήθηκε στην Ελέα της νότιας Ιταλίας γύρω στο 520 και ήταν λίγο νεότερος από τον Ηράκλειτο. Μαθήτευσε κοντά στον Ξενοφάνη και σε μερικούς πυθαγορείους φιλόσοφους.[3] Ο Πλάτων του αφιερώνει ένα σημαντικό διάλογο, όπου ο Παρμενίδης εμφανίζεται να επισκέπτεται σε προχωρημένη ηλικία την Αθήνα και να δίνει ένα φιλοσοφικό μάθημα στον νεαρό και άσημο ακόμη Σωκράτη. Η συνάντηση αυτή είναι μάλλον προϊόν της φαντασίας του Πλάτωνα, δείχνει όμως την καθοριστική επίδραση της σκέψης του Παρμενίδη στις νεότερες γενεές των φιλοσόφων.[4]

«Οι αισθήσεις από μόνες τους δεν σε οδηγούν πουθεν
παρά μόνο στην πλάνη…» 
Παρμενίδης

Η φιλοσοφία του Παρμενίδη εμπεριέχεται σε ένα αποκαλυπτικό ποίημα, γραμμένο σε δακτυλικό εξάμετρο, από το οποίο ευτυχώς διασώθηκαν τα πιο σημαντικά μέρη. Στο ποίημα ένας νέος (ο ίδιος ο Παρμενίδης) διηγείται τη μύησή του στη φιλοσοφία από μια θεά, η οποία αναλαμβάνει να τον κρατήσει μακριά από τις κοινές αντιλήψεις των ανθρώπων, «όπου αληθινή εμπιστοσύνη δεν υπάρχει», και να τον οδηγήσει στην «ατρόμητη καρδιά της ολοστρόγγυλης αλήθειας». Το ποίημα του Παρμενίδη χωρίζεται σε τρία μέρη. Στο εκτενές προοίμιο, σε καθαρά επική γλώσσα, περιγράφεται η
ανάβαση του νέου προς τις πύλες της Ημέρας και της Νύκτας, όπου θα συναντήσει τη θεά. Το δεύτερο και κύριο μέρος του ποιήματος είναι ο λόγος της θεάς για τη φύση της αλήθειας. Και το τρίτο και πιο αινιγματικό, από το οποίο έχουν σωθεί λίγα αποσπάσματα, θα πρέπει να ήταν μάλλον μια ανάπλαση κοσμολογικών αντιλήψεων που θυμίζουν προγενέστερους φιλοσόφους.

Στα χρόνια του Παρμενίδη ο φιλόσοφος είναι ακόμη ελεύθερος να εκφραστεί μέσα από το είδος του λόγου που ο ίδιος θεωρεί πρόσφορο. Η φιλοσοφική πραγματεία σε πεζό λόγο, όπως τη γνωρίζουμε σήμερα, θα καθιερωθεί μόνο μετά τον Αριστοτέλη. Το γεγονός, λοιπόν, ότι ο Παρμενίδης επιλέγει τον ποιητικό λόγο, την ίδια στιγμή που ο Ηράκλειτος εκφράζεται με χρησμούς και οι Πυθαγόρειοι αποφεύγουν τη γραφή, έχει σημασία. Η γλώσσα του έπους δεν είναι απλώς υποβλητική, είναι η γλώσσα της παιδείας και της θρησκείας των Ελλήνων, η γλώσσα μέσα από την οποία οι Έλληνες έχουν εμπεδώσει την κοινή τους καταγωγή και τις κοινές τους αξίες. Ο Παρμενίδης εντάσσει τον εαυτό του στην παράδοση του Όμηρου και του Ησίοδου. Φιλοδοξεί μέσα από την καθιερωμένη οδό να μεταδώσει ένα νέο μήνυμα παιδείας: ο φιλοσοφικός λόγος μπορεί να αντικαταστήσει τον μύθο. Τη θέση της Μούσας του ποιητή παίρνει τώρα η θεά του Παρμενίδη. Ο λόγος της είναι υποβλητικός και δογματικός: είναι η ίδια η αποκάλυψη της μοναδικής Αλήθειας. Είναι όμως ταυτοχρόνως ένας λόγος συνεκτικός και αποδεικτικός, ένας λόγος που μπορεί να γίνει κατανοητός μόνο αν αφυπνιστεί η λογική ικανότητα και το κριτικό πνεύμα του αποδέκτη.[5]

---

[1] https://www.youtube.com/watch?v=ftXGxEA-eYI&list=PL3ZnWld3eqiTyy6rDuHbed2isPxlJRo48 
[2] Ματσούκας Ν., Ιστορία της φιλοσοφίας, εκδ. ΠΟΥΡΝΑΡΑ, Θεσσαλονίκη 1991, σσ 121-122 
[3] https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A0%CE%B1%CF%81%CE%BC%CE%B5%CE%BD%CE%AF%CE%B4%CE%B7%CF%82 
[4] https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A0%CE%B1%CF%81%CE%BC%CE%B5%CE%BD%CE%AF%CE%B4%CE%B7%CF%82 
[5] http://www.greek-language.gr/digitalResources/ancient_greek/history/filosofia/page_021.html