Η Αποστολή της Ορθοδόξου Εκκλησίας στο Σύγχρονο κόσμο και τα βιοηθικά ζητήματα

Ορθοδοξία και Βιοηθική

Στυλιανή Π. Στυλιανίδου, Ακτινοθεραπεύτρια Ογκολόγος MD, MSc Ιατρικής Α.Π.Θ. – Επιμελήτρια Α’, Π.Γ.Ν.Θ. ΑΧΕΠΑ. – Θεολόγος Α.Π.Θ., MSc Θεολογίας Α.Π.Θ.

Η Ορθόδοξη Εκκλησία ασχολείται με επίκαιρα και ζωτικά θέματα, τα οποία απασχολούν τον άνθρωπο και τον κόσμο γενικότερα σήμερα. Καθώς εμπνέεται διαρκώς από την προσδοκία και την πρόγευση της Βασιλείας του Θεού, η Εκκλησία δεν αδιαφορεί για τα προβλήματα του ανθρώπου κάθε εποχής, αλλά, αντιθέτως, συμμετέχει στην αγωνία και στα υπαρξιακά προβλήματά του, απαλύνοντας, όπως εξάλλου και ο ίδιος ο Κύριος, την οδύνη και τις πληγές, τις οποίες προκαλεί το κακό στον κόσμο και χύνοντας, όπως ο καλός Σαμαρείτης «έλαιον και οίνον εις τα τραύματα αυτού (Λουκ.,ι΄,34) διά του λόγου «της υπομονής και παρακλήσεως» (Ρωμ. ιε΄, 4, Εβρ. ιγ΄, 22) και διά της εμπράκτου αγάπης. Ο λόγος της προς τον κόσμο αποβλέπει πρωτίστως όχι στο να κρίνει και να καταδικάσει τον κόσμο (πρβλ. Ιωάν. γ΄, 17 και ιβ΄47), αλλά στο να του προσφέρει σαν οδηγό το Ευ
αγγέλιο της Βασιλείας του Θεού, την ελπίδα και βεβαιότητα ότι οποιαδήποτε μορφή του κακού δεν έχει τον τελευταίο λόγο στον κόσμο και δεν θα καταφέρει να επιβληθεί.

Στις 18 Ιουνίου 2016 ο Οικουμενικός Πατριάρχης κ.κ. Βαρθολομαίος συγκάλεσε στην Κρήτη την Αγία και Μεγάλη Σύνοδο, η οποία διακήρυξε την ενότητα της Ορθόδοξης Εκκλησίας, συζήτησε πλείστα θέματα πανορθοδόξου ενδιαφέροντος και κατέληξε σε σημαντικές αποφάσεις. Μεταξύ των θεμάτων που απασχόλησαν τη Σύνοδο ήταν και η βιοηθική, η οποία αξιολογήθηκε ως πολύ σημαντική, καθώς επιχειρεί να δώσει απαντήσεις σε σοβαρά ηθικά και υπαρξιακά προβλήματα που αφορούν στο νόημα της ζωής και του κόσμου. Η συμμετοχή της ορθόδοξης ηθικής στο σύγχρονο διεπιστημονικό διάλογο για τη βιοηθική κρίνεται από τη Σύνοδο ως απαραίτητη, αφού, όπως χαρακτηριστικά επισημαίνεται, «η Ορθόδοξος Εκκλησία δεν είναι δυνατόν να παραμείνη εις το περιθώριον της συζητήσεως τόσον σπουδαίων ανθρωπολογικών, ηθικών και υπαρξιακών ζητημάτων».

Βέβαια, δεν ήταν η πρώτη φορά που επιχειρούνταν η εξέταση βιοηθικών ζητημάτων από τη σκοπιά της Ορθόδοξης Εκκλησίας. Το ίδιο έγινε και κατά την Ιερά Σύναξη των Ορθοδόξων Προκαθημένων, η οποία έλαβε χώρα στο Φανάρι στις 9-12 Οκτωβρίου 2008 και αποφάσισε τη σύσταση Διορθόδοξης Επιτροπής, η οποία θα μελετούσε τα θέματα της βιοηθικής. Τα θέματα αυτά έχουν απασχολήσει, επίσης, και πολλές τοπικές Εκκλησίες. Για παράδειγμα, το Οικουμενικό Πατριαρχείο πριν από μια δεκαετία περίπου σχεδίαζε τη σύσταση Διορθόδοξης Επιτροπής Βιοηθικής, η οποία όμως τελικά ποτέ δεν λειτούργησε. Ακόμη, η Εκκλησία της Ελλάδος έχει συστήσει ήδη από το 1998 μια επιτροπή βιοηθικής, η οποία έχει στο μεταξύ δημοσιεύσει τις θέσεις της σε πολλά θέματα, ενώ το Πατριαρχείο Μόσχας εξέδωσε το 2000 μια εκτενή εγκύκλιο επί κοινωνικών θεμάτων, στην οποία τοποθετείται στα σημαντικότερα θέματα της βιοηθικής. Ωστόσο, για πρώτη φορά, μια Σύνοδος, στην οποία συμμετείχαν εκπρόσωποι από τις περισσότερες κατά τόπους Ορθόδοξες Εκκλησίες, διατύπωσε επισήμως τις θέσεις της για τη βιοηθική, γεγονός που αναμφίβολα καταδεικνύει τη σημασία των θέσεων αυτών. Σε αντίστοιχες ενέργειες έχουν προβεί και τα Πατριαρχεία Σερβίας και Ρουμανίας.

Οι θέσεις της Συνόδου για τη βιοηθική καταγράφονται κυρίως στα εξής τρία κείμενα: α) στην Εγκύκλιο, β) στο Μήνυμα και γ) στο κείμενο που φέρει τον τίτλο «Η αποστολή της Ορθοδόξου Εκκλησίας εις τον σύγχρονον κόσμον». Όμως, πέρα από τα κείμενα αυτά, αναφορές στη βιοηθική απαντούν και σε άλλες ενότητες, ιδιαίτερα σε αυτές που αφορούν στην αξία του ανθρωπίνου προσώπου και στην ελευθερία και ευθύνη του ανθρώπου.

Ως προς το περιεχόμενο, παρατηρούμε ότι παρουσιάζεται το αντικείμενο του σύγχρονου βιοηθικού προβληματισμού για τις εξελίξεις στο χώρο των θετικών επιστημών και της βιοτεχνολογίας, επισημαίνεται η σημασία του για τον άνθρωπο, αναδεικνύεται η ανάγκη θεώρησής του από την άποψη της ορθόδοξης ηθικής και περιγράφονται τα κριτήρια διαμόρφωσης μιας θεολογικής προσέγγισης με βάση την πνευματική εμπειρία της ορθόδοξης παράδοσης. Η Σύνοδος μίλησε γενικά για τη βιοηθική και δεν διατύπωσε θέσεις για συγκεκριμένα βιοηθικά θέματα, όπως είναι π.χ. η έκτρωση, η ευθανασία, η υποβοηθούμενη αναπαραγωγή και η μεταμόσχευση οργάνων. Αυτή η παράλειψη μπορεί να οφείλεται στο ότι το εύρος των βιοηθικών θεμάτων είναι μεγάλο και ίσως δεν ήταν δυνατόν να καταγραφούν οι απόψεις για όλα αυτά μόνο σε μία Σύνοδο. Ακόμη, ενδέχεται να μην έχει αναπτυχθεί ευρύς προβληματισμός για όλα αυτά τα θέματα.

Εκτιμούμε ότι, πέρα από την εύλογη αυτή πρακτική διάσταση, με τον περιορισμό στην ορθή κατανόηση του βιοηθικού προβληματισμού και κυρίως με τη διατύπωση των κριτηρίων μιας ορθόδοξης προσέγγισης υποδηλώνεται η σημασία τους, η οποία είναι μεγαλύτερη από επιμέρους θέσεις της Εκκλησίας σε συγκεκριμένα θέματα. Αυτό άλλωστε που διακυβεύεται δεν είναι τόσο η ορθότητα ορισμένων ιατρικών επεμβάσεων ή επιλογών, όσο η ίδια η αξία της ζωής του ανθρώπου και η θεώρησή του ως προσώπου. Εξάλλου, νεότερες επιστημονικές εξελίξεις διαφοροποιούν συχνά τα δεδομένα σε πολλά θέματα βιοηθικής, ενώ διαρκώς προστίθενται καινούρια τέτοια θέματα και έτσι η μελέτη τους και η επεξεργασία τους απαιτεί χρόνο. Ένα από τα θέματα αυτά είναι και αυτό της παρηγορητικής φροντίδας, στο οποίο όμως δεν γίνεται μνεία σε δράσεις όπως τις παραπάνω. Ωστόσο και αυτό κατά τη γνώμη μας θα έπρεπε να συζητείται, ώστε να εντοπιστούν τυχόν εσφαλμένοι χειρισμοί, να βελτιωθούν οι στρατηγικές της διαδικασίας και να προκύψουν καλύτερα αποτελέσματα.

Το γενικό συμπέρασμα είναι ότι η Σύνοδος προέταξε και ανέδειξε την πνευματική διάσταση του προβληματισμού και τα θεμέλια μιας ορθόδοξης ηθικής προσέγγισης για σημαντικά θέματα που αφορούν την ανθρώπινη προσωπικότητα και το σεβασμό που δικαιούται. (Βάντσος, 2017).

Εγκύκλιος της Αγίας και Μεγάλης Συνόδου της Ορθοδόξου Εκκλησίας. (Απόσπασμα)

Παρακάτω θα παραθέσουμε δυο παραγράφους από την Εγκύκλιο της Αγίας και Μεγάλης Συνόδου της

Ορθοδόξου Εκκλησίας, η οποία έλαβε χώρα στην Κρήτη το καλοκαίρι του 2016. Στις παραγράφους αυτές τονίζεται η ανάγκη να επέμβει η Ορθόδοξη Εκκλησία για να εξετάσει από τη δική της σκοπιά τις αλλαγές που επέφερε στον άνθρωπο, σαν άτομο και σαν προσωπικότητα, η ανάπτυξη των επιστημών. Κι αυτό γιατί – χωρίς να παραβλέπονται οι ευεργεσίες που αναμφίβολα επέφεραν οι επιστήμες στην ανθρώπινη ζωή – ωστόσο η επιστημονική ανάπτυξη έφερε και αρνητικές επιπτώσεις. Για παράδειγμα, υπάρχει ο κίνδυνος ο άνθρωπος να καταλήξει απόλυτα χειραγωγούμενος, χάνοντας έτσι την ελευθερία του. Επιπλέον, η επιστήμη δεν αγγίζει θέματα που αφορούν την ανθρώπινη ηθική και τις ανθρώπινες αξίες και δεν μπορεί να δώσει στον άνθρωπο τη δυνατότητα να αντιμετωπίσει τα προσωπικά του προβλήματα. Στον τομέα αυτόν ο άνθρωπος μπορεί να βρει βοήθεια μόνο μέσα από μια πνευματική προσέγγιση με βάση την ορθόδοξη πίστη.

Παράγραφος 11. Διά της συγχρόνου αναπτύξεως των επιστημών και της τεχνολογίας, η ζωή μας αλλάζει ριζικώς. Και ότι επιφέρει αλλαγή εις τον τρόπον ζωής του ανθρώπου, απαιτεί από μέρους του διάκριση, εφ’ όσον, εκτός των σημαντικών ευεργεσιών, όπως λ.χ. η διευκόλυνση της καθημερινότητας, η επιτυχής αντιμετώπιση σοβαρών ασθενειών και η έρευνα του διαστήματος, είμεθα επίσης αντιμέτωποι και με τας αρνητικάς επιπτώσεις της επιστημονικής προόδου. Υπάρχει ο κίνδυνος χειραγωγήσεως της ανθρώπινης Ελευθερίας, χρήσεως του ανθρώπου ως απλού μέσου, σταδιακής απώλειας πολυτίμων παραδόσεων, απειλής η και καταστροφής του φυσικού περιβάλλοντος. Η επιστήμη, από την ιδίαν την φύσιν της, δεν διαθέτει δυστυχώς τα αναγκαία μέσα διά την πρόληψιν και την θεραπείαν πολλών εκ των προβλημάτων, τα οποία προκαλεί αμέσως ή εμμέσως. Η επιστημονική γνώσις δεν κινητοποιεί την ηθικήν βούλησιν του ανθρώπου, ο οποίος, καίτοι γνωρίζει τούς κινδύνους, συνεχίζει να δρα ως εάν δεν εγνώριζεν. Η απάντησις εις τα σοβαρά υπαρξιακά και ηθικά προβλήματα του ανθρώπου και εις το αιώνιον νόημα της ζωής αυτού και του κόσμου, δεν είναι δυνατόν να δοθεί χωρίς μίαν πνευματικήν προσέγγισιν.

Παράγραφος 12. Διάχυτος είναι εις την εποχήν μας ο ενθουσιασμός διά τας εντυπωσιακάς εξελίξεις εις τον χώρον της Βιολογίας, της Γενετικής και της Νευροφυσιολογίας του εγκεφάλου. Πρόκειται δι’ επιστημονικάς κατακτήσεις, το εύρος των εφαρμογών των οποίων ενδέχεται να προκαλέσῃ σοβαρώτατα ανθρωπολογικά και ηθικά διλήμματα. Η ανεξέλεγκτος χρήσις της Βιοτεχνολογίας εις την αρχήν, την διάρκειαν και το τέλος της ζωής, θέτει εις κίνδυνον την αυθεντικήν πληρότητα αυτής. Ο άνθρωπος πειραματίζεται εντονώτερον με την ιδίαν του φύσιν κατά ακραίον και ἐπικίνδυνον τρόπον. Κινδυνεύει να μετατραπῇ εις μίαν βιολογικήν μηχανήν, εις μίαν απρόσωπον κοινωνικήν μονάδα η εις μίαν συσκευήν ελεγχομένης σκέψεως. Η Ορθόδοξος Ἐκκλησία δεν είναι δυνατόν να παραμείνῃ εις το περιθώριον της συζητήσεως τόσον σπουδαίων ανθρωπολογικών, ηθικών και υπαρξιακών ζητημάτων. Στηρίζεται εις θεοδίδακτα κριτήρια, αναδεικνύουσα την επικαιρότητα της Ορθοδόξου ανθρωπολογίας απέναντι εις την σύγχρονον ανατροπήν των αξιών. Η Εκκλησία ημών δύναται και οφείλει να εκφράσῃ εν τω κόσμῳ την προφητικήν αυτής συνείδησιν εν Ιησού Χριστώ, ο όποιος εν τη Ενανθρωπήσει προσέλαβεν όλον τον άνθρωπο και είναι το απόλυτον πρότυπον της ανακαινίσεως του ανθρωπίνου γένους. Προβάλλει την ιερότητα της ζωής και τον χαρακτήρα του ανθρώπου ως προσώπου εξ αυτής ταύτης της αρχής της συλλήψεως. Το δικαίωμα εις την γέννησιν είναι το πρώτον μεταξύ των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Η Εκκλησία ως θεανθρωπίνη κοινωνία, εις την οποίαν έκαστος άνθρωπος αποτελεί μοναδικήν οντότητα, προωρισμένην εις προσωπικήν κοινωνίαν μετά του Θεού, αντιστέκεται εις πάσαν προσπάθειαν αντικειμενοποιήσεως του ανθρώπου, μετατροπής του εις μετρήσιμον μέγεθος. Ουδέν επιστημονικόν επίτευγμα επιτρέπεται να θίγη την αξιοπρέπεια του ανθρώπου και τον θείον προορισμόν αυτού. Ο άνθρωπος δέν προσδιορίζεται μόνον από τα γονίδιά του. Επί της βάσεως αυτής θεμελιούται η Βιοηθική εξ επόψεως ορθοδόξου. Εις μίαν εποχήν αλληλοσυγκρουομένων εικόνων περί του ανθρώπου, η ορθόδοξος Βιοηθική προβάλλει, απέναντι εις θύραθεν αυτονόμους και συρρικνωτικάς ανθρωπολογικάς θεωρήσεις, την κατ’ εικόνα και καθ’ ομοίωσιν Θεού δημιουργίαν του ανθρώπου και τον αιώνιον προορισμόν αυτού. Συμβάλλει ούτως εις τον εμπλουτισμόν της φιλοσοφικής και επιστημονικής συζητήσεως των βιοηθικών θεμάτων διά της βιβλικής ανθρωπολογίας και της πνευματικής εμπειρίας της Ορθοδοξίας.

Αναδημοσιευσή από: https://www.pemptousia.gr/2020/09/i-apostoli-tis-orthodoxou-ekklisias-sto-sigchrono-kosmo-ke-ta-vioithika-zitimata-2/#1