Οικογενειακός προγραμματισμός: Υποβοηθούμενη αναπαραγωγή και τα ηθικά διλλήματα που προκύπτουν

Βασίλειος Γ. Σταματάκης

Το πρώτο παιδί του σωλήνα ήταν η Louise Joy Brown και γεννήθηκε στις 25 Ιουλίου του 1978, ως αποτέλεσμα των τεχνικών που ανέπτυξε ο Ρόμπερτ Έντουαρντς σε συνεργασία με τον εκλιπόντα σήμερα συνάδελφό του και συνεργάτη του, Πάτρικ Στέπτοου. Οι Έντουαρντς και Στέπτοου ίδρυσαν την πρώτη κλινική εξωσωματικής γονιμοποίησης, στο Κέμπριτζ, το 1980. Λίγο αργότερα, χιλιάδες «παιδιά του σωλήνα» γεννιούνται στη Βρετανία, στις ΗΠΑ και σε άλλες χώρες. Αξιοσημείωτο είναι ότι ο Ρόμπερτ Έντουαρντς, ο οποίος είναι πλέον γνωστός και ως ο «πατέρας της εξωσωματικής γονιμοποίησης» (IVF) είναι και ο νικητής του βραβείου Νομπέλ Ιατρικής-Φυσιολογίας για το 2010

Στη φωτογραφία η μικρούλα

Louise Joy Brown

σε ηλικία δύο χρονών

Από το 1978 και μετά πάνω από 4.000.000 παιδιά έχουν γεννηθεί και σε μερικά χρόνια η ψαλίδα μεταξύ φυσιολογικών γεννήσεων και αυτών με τεχνική υποβοήθηση θα κλείσει σίγουρα περισσότερο. Εξελικτικά οι τεχνικές υποβοηθούμενης αναπαραγωγής θεωρητικά προωθούν τη νοσηρότητα. Άνθρωποι που φυσιολογικά δε θα έδιναν απογόνους, τεκνοποιούν χωρίς να ξέρουμε ακριβώς τις συνέπειες στους απογόνους. Για παράδειγμα η χαμηλή κινητικότητα του σπέρματος δεν είναι απαραίτητο – αλλά δεν αποκλείεται κιόλας –  να σχετίζεται και με άλλες ασθένειες που θα μεταδοθούν στο παιδί. Η φύση, μέσω της διαδικασίας της φυσικής, επιλογής δεν ευνοεί την τεκνοποίηση ενός άνδρα με το συγκεκριμένο πρόβλημα. Η ίδια η φύση όμως έδωσε στον άνθρωπο τη δυνατότητα να αντιμετωπίζει τέτοιες καταστάσεις προικίζοντάς τον με το πολύτιμο όπλο της υψηλής του νόησης. Το σύνολο των επιστημονικών επιτευγμάτων είναι απότοκος του φυσικού πλεονεκτήματος του εξελιγμένου εγκεφάλου και της υψηλής νόησής μας. Από τη στιγμή που έχουμε αυτές τις δυνατότητες επιβάλλεται να τις χρησιμοποιούμε προς όφελος των συνανθρώπων μας. Οι τεχνικές της υποβοηθούμενης αναπαραγωγής είναι μια εκδήλωση της ευφυΐας του ανθρώπου στην προσπάθειά του να ανταπεξέλθει στις δοκιμασίες που θέτει η ίδια η φύση.

ΤΙ ΕΙΝΑΙ Η ΥΠΟΒΟΗΘΟΥΜΕΝΗ ΑΝΑΠΑΡΑΓΩΓΗ

Υπογονιμότητα ονομάζουμε την αποτυχία σύλληψης μετά από 12 μήνες σεξουαλικών επαφών χωρίς προφύλαξη ή χρήση αντισυλληπτικών μέσων. Στειρότητα από την άλλη, ονομάζουμε την απόλυτη

 αδυναμία σύλληψης, ενώ μηνιαίο ποσοστό γονιμότητας (ΜΠΓ), ονομάζουμε την  πιθανότητα σύλληψης σε έναν εμμηνορρυσιακό κύκλο. Ο άνθρωπος δεν είναι ιδιαίτερα γόνιμο θηλαστικό. Υπολογίζεται ότι στους ανθρώπους το ΜΠΓ είναι 20%, ενώ στους μπαμπουίνους είναι 80% και στα κουνέλια 90%. Στα συνήθη αίτια υπογονιμότητας περιλαμβάνονται:

• Προβλήματα από το σπέρμα που αφορούν τον αριθμό, την κινητικότητα και τη μορφολογία των σπερματοζωαρίων
• Διαταραχές ωοθυλακιορρηξίας
• «εχθρική» συμπεριφορά της τραχηλικής βλέννης και γενικότερα παθήσεις του τραχήλου
• Παθήσεις της μήτρας
• Προβλήματα στις σάλπιγγες (απόφραξη, συμφρήσεις)
• Ενδομητρίωση
• Αυξημένη ηλικία της γυναίκας
• Παράγοντες που σχετίζονται με τον τρόπο ζωής (κάπνισμα, κατανάλωση οινοπνεύματος, εργασιακό περιβάλλον)
• Ανεξήγητη υπογονιμότητα, η οποία κατέχει σημαντικό ποσοστό των περιπτώσεων υπογονιμότητας (περίπου 25-30%)

 Η θεραπευτική αντιμετώπιση της υπογονιμότητας αποτελεί, σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, θεμελιώδες δικαίωμα συνυφασμένο με την ανάπτυξη και την προστασία της προσωπικότητας του ανθρώπου. Η πρόοδος της ιατρικής και άλλων επιστημών, όπως της Βιολογίας, έχει προσφέρει αποτελεσματικές λύσεις στο πρόβλημα της υπογονιμότητας, μέσα από τις διαδικασίες της ιατρικώς υποβοηθούμενης αναπαραγωγής.

Για την αντιμετώπιση της υπογονιμότητας, η σύλληψη επιτυγχάνεται με τεχνητή σπερματέγχυση, μεταφορά δηλαδή σπέρματος στο γεννητικό σύστημα της γυναίκας, ή εξωσωματική γονιμοποίηση και μεταφορά γονιμοποιημένων πλέον ωαρίων, δηλαδή ωάρια που ελήφθησαν με επέμβαση από τη γυναίκα, γονιμοποιούνται εκτός του σώματός της στο εργαστήριο και εν συνεχεία ένα ή περισσότερα από αυτά μεταφέρονται στη μήτρα της ίδιας ή άλλης γυναίκας. Βασικά υπάρχουν 7 τεχνικές υποβοηθούμενης αναπαραγωγής:

• Assisted Reproductive Technologies (ART) , όπου αυξάνεται ο αριθμός των ωαρίων και του σπέρματος ή τα δύο αυτά μέρη έρχονται πιο κοντά αυξάνοντας τις πιθανότητες σύλληψης
• Artificial Insemination (AI), όπου είναι η καλύτερη μέθοδος για όσους έχουν προβληματικό σπέρμα αφού το σπέρμα στην περίπτωση αυτή εισέρχεται με ένεση στο θηλυκό άτομο
• In Vitro Fertilization (IVF), εδώ το σπέρμα και το ωάριο έρχονται σε επαφή μέσα στο εργαστήριο και το γονιμοποιημένο ωάριο μπορεί να τοποθετηθεί στη μήτρα αρκετές μέρες μετά τη γονιμοποίηση.
• Gamete Intra Fallopian Tramfer (GIFT), όπου η διαφορά με την προηγούμενη διαδικασία είναι ότι συμβαίνει μέσα στο σώμα της γυναίκας και όχι στο εργαστήριο.
• Zygote Intrafallopian Tranfer (ZIFT), συμβαίνει όπως στην διαδικασία IVFμε διαφορά ως προς το μέρος που λαμβάνει χώρα και τη δυνατότητα ελέγχου (επιβεβαίωσης) της επιτυχούς γονιμοποίησης. Επίσης αντί για μίγμα σπέρματος και ωαρίων έχουμε δημιουργία ζυγωτού.
• Intracytoplasmic Sperm Injection (ICSI), είναι η νεότερη τεχνική μικροδιαχείρησης (micromanipulation) σπέρματος στο εργαστήριο. Το σπέρμα εισάγεται κατευθείαν στο ωάριο οπότε ξεπερνιούνται προβλήματα σχετικά με τη δυνατότητα ‘κολύμβησης’ του σπέρματος και ικανότητάς του να διαπεράσει το ωάριο.
• Assisted Hatching – Embryo Micromanipulation όπου είναι ένας τρόπος διαχείρισης του εμβρύου με ένα άνοιγμα στην zona pellucida του εμβρύου για να μεγαλώσει φυσιολογικά και μετά να εμφυτευτεί.

Η αδυναμία παραγωγής σπερματοζωαρίων ή ωαρίων αντιμετωπίζεται συνήθως  με την εθελοντική, άνευ ανταλλάγματος, προσφορά τους από τρίτους και η αδυναμία κυοφορίας με την παρένθετη μητρότητα, δηλαδή με την εθελοντική, άνευ αμοιβής, ανάληψη της ευθύνης της κυοφορίας και της γέννησης από άλλη γυναίκα. Συνήθως στην πλειονότητα των περιπτώσεων (ειδικά των παρένθετων μητέρων) οι εθελοντές είναι στενοί συγγενείς (αδελφές, φυσικές μητέρες, θείες) του ατόμου με το πρόβλημα υπογονιμότητας.  Ειδικότερες εφαρμογές που προέκυψαν από την εξέλιξη της υποβοηθούμενης αναπαραγωγής είναι η έρευνα (κυρίως σχετικά με τα βλαστοκύτταρα), η επιλογή φύλου, η κλωνοποίηση και η δημιουργία χιμαιρών και υβριδίων. Από αυτές επιτρέπεται η έρευνα –υπό προϋποθέσεις- και η επιλογή φύλου μόνο αν πρέπει να αποφευχθεί κληρονομική νόσος που συνδέεται με το φύλο του παιδιού που πρόκειται να γεννηθεί. Η κλωνοποίηση για αναπαραγωγικούς σκοπούς και η δημιουργία χιμαιρών και υβριδίων απαγορεύονται απόλυτα.

Στο πλαίσιο της ιατρικώς υποβοηθούμενης αναπαραγωγής εντάσσονται και άλλες εφαρμογές, όπως η μεταθανάτια γονιμοποίηση, η κρυοσυντήρηση γεννητικού υλικού, δηλαδή η συντήρηση σε υγροποιημένο άζωτο ωοθηκικού ή ορχικού ιστού, σπέρματος, γεννητικών κυττάρων και γονιμοποιημένων ωαρίων, καθώς και η γενετική διάγνωση νοσημάτων προ της εμφύτευσης.

ΗΘΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΠΟΥ ΠΡΟΚΥΠΤΟΥΝ ΑΠΟ ΤΗΝ ΙΑΤΡΙΚΑ ΥΠΟΒΟΗΘΟΥΜΕΝΗ ΑΝΑΠΑΡΑΓΩΓΗ

Γενικότερα σαν πρώτο σχόλιο μπορούμε να πούμε ότι τα ηθικά ζητήματα στην βιοηθική περιστρέφονται γύρω από την έννοια της αυτονομίας κατά βάση και της αξιοπρέπειας (αν και στη δεύτερη περίπτωση έχουμε να κάνουμε περισσότερο με θέματα τέλους της ζωής του ατόμου). Στην προκειμένη περίπτωση η έννοια της αυτονομίας έχει διάφορες προεκτάσεις όπως την αυτονομία του υπογόνιμου ζευγαριού, την αυτονομία του υπογόνιμου ατόμου, την αυτονομία του παιδιού, του γιατρού και τέλος της ίδιας της κοινωνίας.

 Οι μέθοδοι της υποβοηθούμενης αναπαραγωγής προβλέπεται να εφαρμόζονται με τρόπο που να γίνεται σεβαστή η ελευθερία του ατόμου και η επιθυμία του για απόκτηση απογόνων, σύμφωνα με τα δεδομένα της βιοϊατρικής επιστήμης, τις αρχές της βιοηθικής και λαμβανομένων σοβαρά υπ’ όψιν των συμφερόντων του παιδιού που θα γεννηθεί, όπως αυτά καθορίζονται από το Σύνταγμα, την εθνική νομοθεσία και τις διεθνείς συμβάσεις. Πρέπει δηλαδή πριν από την εφαρμογή των μεθόδων να έχει συνεκτιμηθεί η δυνατότητα των μελλοντικών γονέων να δημιουργήσουν ένα υγιές, σταθερό, στηρικτικό περιβάλλον που θα ευνοεί την ομαλή ψυχοσυναισθηματική ανάπτυξη του παιδιού και θα καλύπτει τις βασικές του ανάγκες. Έτσι καταξιώνεται και ηθικά η χρήση των μεθόδων της ιατρικώς υποβοηθούμενης αναπαραγωγής.

Ηθικά ζητήματα που θέτει η ίδια η κοινωνία σχετικά με τις μεθόδους υποβοηθούμενης αναπαραγωγής είναι αυτά σε σχέση με το ηθικό ‘στάτους’ (ηθική κατάσταση) του εμβρύου. Πιο συγκεκριμένα τα ζητήματα αφορούν  α) το ηθικό στάτους σπέρματος και ωαρίου πριν έρθουν σε σύζευξη (αν και οι περισσότεροι δε θεωρούν ότι υφίσταται ηθικό κόλλημα στην προκειμένη περίπτωση), β) το ηθικό στάτους σπέρματος και ωαρίου όταν έχουν έρθει σε επαφή αλλά πριν μεταφυτευτούν, γ) το ηθικό στάτους των κρυοσηντηρημένων γονιμοποιημένων ωαρίων, δ) το ηθικό στάτους των γονιμοποιημένων ωαρίων μετά τη μεταφύτευσή τους στη μήτρα. Σήμερα είναι γενικά αποδεκτό ακόμα και η πειραματική χρήση των γονιμοποιημένων ωαρίων μέχρι την 14^η ημέρα της κύησης αλλά η σχετική συζήτηση σε καμία περίπτωση δεν έχει λήξει.

Άλλα σχετικά ζητήματα είναι η δωρεά σπέρματος και ωαρίων. Οι οικογενειακές σχέσεις επηρεάζονται καταλυτικά από τις νέες μεθόδους αναπαραγωγής. Για παράδειγμα ένα παιδί που γεννιέται με υποβοηθούμενη αναπαραγωγή μπορεί να έχει ως και 5 γονείς. Το ωάριο μπορεί να προέρχεται από δωρεά μιας μητέρας, η κυοφορία να γίνεται με παρένθετη μητρότητα και η ανατροφή του παιδιού να γίνεται από μια τρίτη γυναίκα. Επιπρόσθετα μπορεί να υπάρχει από δωρεά ενός άνδρα διαφορετικού από εκείνου που αναλαμβάνει την ανατροφή του παιδιού τελικά. Οπότε έχουμε να κάνουμε με 2 πιθανούς πατεράδες και τρεις ενδεχόμενες μητέρες.

Ένα άλλο σχετικό θέμα έχει να κάνει με τη δωρεά όχι σπέρματος ή ωαρίου αλλά του ίδιου του γονιμοποιημένου εμβρύου. Στη διαδικασία υποβοηθούμενης αναπαραγωγής συνήθως γονιμοποιούνται περισσότερα ωάρια οπότε έχουμε ένα «περίσσευμα» γονιμοποιημένων ωαρίων, «εμβρύων» ασαφούς ηθικού στάτους και τελικά τίθεται το ζήτημα ποια η τύχη των εμβρύων αυτών. Μπορούν είτε να δοθούν σε άλλα άτεκνα ζευγάρια είτε να δοθούν σε επιστήμονες για βελτίωση των σχετικών ερευνών, αλλά και ευρύτερα για την βιο – ιατρική έρευνα. Ακόμα είναι δυνατόν να δοθούν για κρυοσυντήρηση με σκοπό κάποια μελλοντική κύηση ή και για εύρεση συμβατού δότη, αν χρειαστεί σε κάποια μελλοντική ασθένεια του παιδιού. Αξίζει να τονιστεί ότι με τις περαιτέρω έρευνες θα μπορούσαμε να κατορθώσουμε να έχουμε επιτυχής γονιμοποίηση ενός μόνο ωαρίου οπότε και να εισάγεται τελικά μόνο ένα στη μήτρα.

Βιοηθικώς επιβεβλημένο είναι επίσης σε οποιαδήποτε περίπτωση να υπάρχει ενήμερη συγκατάθεση των μετεχόντων στη διαδικασία της υποβοηθούμενης αναπαραγωγής. Ακόμα, η οικονομική στήριξη από το κράτος προσπαθειών των πολιτών να τεκνοποιήσουν αποτελεί σημαντικό στόχο μιας ευνομούμενης κοινωνίας. Είναι γνωστό ότι όλες οι τεχνικές είναι υψηλού κόστους και ειδικότερα στις περιπτώσεις παρένθετης μητρότητας και δωρεάς εμβρύων, σπέρματος και ωαρίων παρατηρούνται έντονες ταξικές ανισότητες. Τα φτωχότερα κοινωνικά στρώματα επιδιώκουν την πώληση των ανωτέρω με τους οικονομικά εύρωστους να εκμεταλλεύονται συχνότερα την ευκαιρία αλλά και γενικότερα να είναι για αυτούς πιο εύκολο να αποκτήσουν απογόνους. Κατά συνέπεια οι ασθενέστεροι οικονομικά με προβλήματα γονιμότητας και δεδομένου το κόστος των τεχνικών αποκλείονται από την αναπαραγωγική διαδικασία.

Τέλος μια αναφορά πρέπει να γίνει και στο ποίος δικαιούται πρόσβαση στις τεχνικές υποβοηθούμενης αναπαραγωγής. Αναφέρομαι  στα θέματα του κατά πόσο ομοφυλόφιλα ζευγάρια έχουν δικαίωμα στις τεχνικές. Πεποίθησή μου είναι ότι είναι σαφώς απαράδεκτες οι διακρίσεις γύρω από τις σεξουαλικές προτιμήσεις των ανθρώπων, αλλά υπάρχει αναντίρρητα διαφορά ανάμεσα στο γάμο μεταξύ ατόμων του ίδιου φύλου και απόκτησης παιδιών που θα μεγαλώσουν σε ένα νοσηρό περιβάλλον. Και το περιβάλλον είναι νοσηρό όχι απαραίτητα λόγω των σεξουαλικών προτιμήσεων ή της συμπεριφοράς των ομοφυλοφίλων ατόμων, αλλά λόγω του ευρύτερου κοινωνικού περιβάλλοντος που θα μεγαλώνει ένα παιδί σε μια τέτοια οικογένεια. Πρέπει σαφώς να βελτιώσουμε τις συνθήκες για τους ομοφυλόφιλους σήμερα, αλλά όχι να επιτρέψουμε να τεκνοποιήσουν. Αντίθετα για τις γυναίκες που επιθυμούν να τεκνοποιήσουν ακόμα και αν δεν έχουν σύντροφο, εφόσον μπορούν να εξασφαλίσουν το κατάλληλο περιβάλλον για το παιδί (διαθέτοντας επαρκής οικονομικούς πόρους, χρόνο να σταθούν πλάι στο παιδί και ένα περιβάλλον στοργής και αγάπης από όλα τα μέλη της οικογένειας) θα μπορούσαν να έχουν πρόσβαση στις τεχνικές αναπαραγωγής. Από τη στιγμή λοιπόν που μια γυναίκα μπορεί να εξασφαλίσει ένα ομαλό και σταθερό ψυχοσυναισθηματικό περιβάλλον για να ανατραφεί το παιδί γιατί να μην έχει δικαίωμα στην αναπαραγωγή. Αντίθετα ένα ομοφυλόφιλο ζευγάρι νομίζω ότι (τουλάχιστον σήμερα) είναι πρακτικά αδύνατο να εξασφαλίσει τη δημιουργία ενός τέτοιου ομαλού περιβάλλοντος.

 Όπως έχουμε είδη επιφανειακά αναφερθεί υφίσταται ανυπέρβλητο ηθικό ζήτημα με την παρένθετη μητρότητα. Στην γυναίκα που κυοφορεί είναι αδύνατο να προβλέψουμε ή να συμφωνήσουμε για τις μετά τη γέννα αξιώσεις της. Ακόμα και να αποκλείσουμε οποιασδήποτε οικονομικές απολαβές, θα μπορούσε η φυσική μητέρα να θελήσει μελλοντικές επαφές με τον απόγονό της. Πολλοί υποστηρίζουν ότι είναι καλύτερα να αποφύγουμε διευθέτηση παρόμοιων ζητημάτων με μια καθολική απαγόρευση της παρένθετης μητρότητας. Υπάρχουν αρκετές τεχνικές υποβοηθούμενης αναπαραγωγής και ακόμα και αν αυτές δεν είναι ικανές να βοηθήσουν ένα ζευγάρι υπάρχει η παραδοσιακή λύση της υιοθεσίας που τόσο έχει παραμεληθεί. Είναι ένα σημαντικότατο ζήτημα η «ενοικίαση» παρένθετων μητέρων , ειδικότερα σε χώρες με ιδιαίτερα φτωχό πληθυσμό. Όπως συμβαίνει και με τις μεταμοσχεύσεις, έτσι και στις παρένθετες κυήσεις, πολλοί εκμεταλλεύονται την οικονομική αδυναμία τρίτων.

 ΥΙΟΘΕΣΙΑ VS ΥΠΟΒΟΗΘΟΥΜΕΝΗΣ ΑΝΑΠΑΡΑΓΩΓΗΣ

Στην διαδικασία της υιοθεσίας αξίζει ιδιαίτερη μνεία, καθώς θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως μια Θεάρεστη πράξη, που όμως με την ανάπτυξη των τεχνικών της υποβοηθούμενης αναπαραγωγής διαρκώς μειώνονται οι οικογένειες οι οποίες καταφεύγουν στη λύση αυτή. Στην προκειμένη περίπτωση μάλιστα, αναλύοντας το γεγονός από εξελικτική σκοπιά, θα χαρακτηρίζαμε την υιοθεσία ως ανώμαλη και αποκλίνουσα συμπεριφορά. Οι γονείς που υιοθετούν κάποιο παιδί, αναμφισβήτητα, δεν ευνοούν την αναπαραγωγή των δικών τους γονιδίων. Ακριβώς αυτό το γεγονός  όμως, αναδεικνύει την αξία της επιλογής μιας οικογένειας να καταφύγει στην υιοθεσία αντί σε μια τεχνική υποβοηθούμενης αναπαραγωγής. Στα βιολογικά πλαίσια, αλτρουιστική θεωρείται  μια συμπεριφορά που ωφελεί κάποιον άλλο οργανισμό με προσωπικό κόστος αυτού που εκδηλώνει τη συγκεκριμένη συμπεριφορά. Το κόστος και το όφελος μετρώνται σε σχέση με την αναπαραγωγική αρμοστηκότητα, δηλαδή με τον αριθμό των απογόνων που αφήνει το εκάστοτε άτομο.

Αυτός ο ορισμός όμως, δε συνάδει με τη χρήση της έννοιας (του αλτρουισμού) σε φιλοσοφικό επίπεδο. Φαίνεται ότι έχουμε μια παρανόηση του όρου μεταξύ της επιστημονικής και της φιλοσοφικής χρήσης του. Η φιλοσοφική χρήση μάλλον ταιριάζει περισσότερο στον όρο φιλαλληλία και έχει να κάνει με την αρωγή στον συνάνθρωπο, ασχέτως της συγγενικής σχέσης μεταξύ τους. Αφορά την εμπρόθετη και έλλογα επεξεργασμένη πράξη που γίνεται με σκοπό τη βοήθεια στο συνάνθρωπο. Επίσης ακόμα πιο σημαντικό είναι ότι στην έννοια της φιλαλληλίας δεν υφίσταται αναμονή ανταπόδοσης της πράξης. Η πράξη για βοήθεια υπαγορεύεται από το Λόγο και δεν αποβλέπει σε μελλοντική αναμονή ανταπόδοσης. Στη φιλαλληλία θεωρείται ότι ο οργανισμός έχει ενσυνείδητη πρόθεση να βοηθήσει (αντιλαμβανόμενος το κόστος) κάποιον άλλο και δεν έχει καμία σχέση με την αλλαγή (αύξηση – μείωση) στην αναπαραγωγική αρμοστηκότητα του οργανισμού.

Η υιοθεσία λοιπόν, μπορούμε να πούμε ότι είναι μια αλτρουιστική πράξη που δεν ερμηνεύεται ούτε μέσω ανταποδοτικού οφέλους, ούτε μέσα από τη θεωρία της επιλογής συγγενών, αλλά συνάδει με την έννοια της φιλαλληλίας,. Η φιλαλληλία δε νοείται δίχως ενσυνείδητη πρόθεση για βοήθεια του ατόμου που στοχεύει η πράξη. Είναι  λογικό όσο μας δίδεται η δυνατότητα απόκτησης απογόνου με τις τεχνικές υποβοηθούμενης αναπαραγωγής να τις εκμεταλλευόμαστε. Όμως όταν η επιστήμη σηκώνει τα χέρια ψηλά ο ανθρωπισμός μπορεί να πάρει τη θέση της. Ειδικότερα αν απλοποιηθούν κάπως οι διαδικασίες υιοθεσίας επιβάλλεται να γίνει και η κατάλληλη προώθηση με σκοπό να αυξηθεί ο αριθμός των υιοθεσιών. Είναι πραγματικά στενάχωρο να ματώνουν ζευγάρια τόσο ψυχολογικά όσο και οικονομικά από αλλεπάλληλες ανεπιτυχής προσπάθειες in vitro σύλληψης και ταυτόχρονα χιλιάδες παιδιά να μένουν στα αζήτητα σε αμφιβόλου ποιότητας ιδρύματα. Αναντίρρητα είναι ιδιαίτερα σημαντικό να αναπτύσσονται οι τεχνικές της υποβοηθούμενης αναπαραγωγής, όμως είναι εξίσου αδήριτη ανάγκη οι ίδιες οι κοινωνίες να αναδείξουν το ανθρώπινο πρόσωπό τους, επιβραβεύοντας και προωθώντας πράξεις που ταυτίζονται με την έννοια της φιλαλληλίας, όπως είναι η πράξη της υιοθεσίας.

ΤΟ ΝΟΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΠΟΥ ΙΣΧΥΕΙ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ – Η ΘΕΣΗ ΤΗΣ ΕΘΝΙΚΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΒΙΟΗΘΙΚΗΣ

Το πρόσφατο σχέδιο νόμου που ψηφίστηκε από την βουλή των Ελλήνων (και από τα δύο κόμματα εξουσίας) δίνει απάντηση στο ερώτημα που πάντοτε τίθεται: Σε ποια άτομα εφαρμόζονται οι μέθοδοι της ιατρικώς υποβοηθούμενης αναπαραγωγής; Υιοθετούνται οι διατάξεις του ν. 3089/2002 που καθορίζουν ότι εφαρμόζονται στα άτομα που έχουν ηλικία φυσικής ικανότητας αναπαραγωγής. Στη γυναίκα καθορίζεται το πεντηκοστό έτος ως ανώτατο όριο.

Δεν επιτρέπεται η συμμετοχή ατόμων στις μεθόδους ιατρικώς υποβοηθούμενης αναπαραγωγής χωρίς να ενημερωθούν πλήρως για τους πιθανούς κινδύνους και τις κοινωνικοηθικές, νομικές και οικονομικές παραμέτρους. Η συναίνεση των προσώπων μετά ταύτα διατυπώνεται γραπτώς. Η κρυοσυντήρηση γενετικού υλικού για θεραπευτικούς και ερευνητικούς υπό όρους σκοπούς γίνεται σε κατάλληλα οργανωμένες τράπεζες κρυοσυντήρησης, που οι όροι ίδρυσης και λειτουργίας τους είναι συγκεκριμένοι και αυστηροί. Τόσο οι τράπεζες κρυοσυντήρησης όσο και οι μονάδες ιατρικώς υποβοηθούμενης αναπαραγωγής οφείλουν να τηρούν αρχείο του υλικού που φυλάσσουν -οι πρώτες- και των στοιχείων και ιατρικών δεδομένων των προσώπων που συμμετέχουν στη διαδικασία -οι δεύτερες- και να το μεταβιβάζουν στην εθνική αρχή.

Η διάθεση γαμετών και γονιμοποιημένων ωαρίων από τρίτα άτομα καθώς και η παρένθετη μητρότητα γίνονται χωρίς ανταλλάγματα οικονομικά ή άλλα. Προβλέπεται μόνο η κάλυψη βασικών εξόδων. Το σχέδιο νόμου που πρόσφατα ψηφίστηκε στη χώρα μας, προβλέπει τη δυνατότητα προεμφυτευτικής γενετικής διάγνωσης μόνο με άδεια της εθνικής αρχής που χορηγείται στη μονάδα ιατρικώς υποβοηθούμενης αναπαραγωγής που έχει τα μέσα να την πραγματοποιήσει, ώστε να αποτραπεί η εμφύτευση γονιμοποιημένων ωαρίων που είναι φορείς γενετικών ανωμαλιών.

Η παρέμβαση του νομοθέτη είναι εν προκειμένω αναγκαία, κατά το μέτρο που εγγυάται την ασφάλεια δικαίου σε έναν τομέα όπου εξ αντικειμένου δημιουργούνται σύνθετες βιοτικές σχέσεις

Η Εθνική Επιτροπή Βιοηθικής κρίνει ότι η θέση αυτή (του σχεδίου νόμου που ψηφίστηκε από τη βουλή) ανταποκρίνεται στις σημερινές ηθικοκοινωνικές αντιλήψεις, στο μέτρο που οι τελευταίες υποστηρίζουν μια ευνοϊκή για την απόλαυση των θεμελιωδών δικαιωμάτων τεχνολογία, εδώ ειδικότερα για την απόλαυση των δικαιωμάτων στην αναπαραγωγή και τη δημιουργία οικογένειας. Βασικά τονίζονται 2 συγκεκριμένα μέτρα: α) δέχεται την προσφυγή στις μεθόδους της μόνον σε συγκεκριμένες περιπτώσεις αδυναμίας απόκτησης παιδιών με φυσικό τρόπο ή προκειμένου να αποφευχθεί η μετάδοση σοβαρής ασθένειας στο παιδί, β) ορίζει ένα συγκεκριμένο, αυστηρό πλαίσιο στις σύνθετες σχέσεις συγγένειας που δημιουργούνται, ώστε να αποφεύγονται νομικές επιπλοκές. Η Επιτροπή επισημαίνει, κατ’ αρχήν, ότι τόσο από νομική όσο και από ηθική άποψη τα δικαιώματα στην αναπαραγωγή και στη δημιουργία οικογένειας επιδέχονται περιορισμούς, αφού συνδέονται με συμφέροντα και δικαιώματα τρίτων προσώπων, αλλά και με το συμφέρον του παιδιού που πρόκειται να έλθει στον κόσμο.

Ειδικά στην περίπτωση της τεχνητής αναπαραγωγής, όπου η βιολογική και ψυχολογική επιβάρυνση των μετεχόντων είναι σημαντική, οι περιορισμοί εμφανίζονται και για τον λόγο αυτόν αναγκαίοι. Το δικαίωμα στην αναπαραγωγή αποτελεί εκδήλωση του ατομικού δικαιώματος στην ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητας, συνιστά δε την αναγκαία προϋπόθεση του δικαιώματος δημιουργίας οικογένειας. Από νομική άποψη, το εν λόγω δικαίωμα υπόκειται γενικά στους συνταγματικά προβλεπόμενους περιορισμούς (άρθ. 5 παρ. 1 Σ.), δηλαδή τον σεβασμό του Συντάγματος, των δικαιωμάτων των άλλων και των χρηστών ηθών.

Από την άποψη της βιοηθικής, ειδικότερα, το ενδιαφέρον εντοπίζεται στο ότι η τεχνητή αναπαραγωγή δεν δικαιολογείται για οποιονδήποτε λόγο, αλλά μόνον για την αντιμετώπιση παθολογικών καταστάσεων. Ο περιορισμός αυτός είναι ορθός: η σημασία του να αποκτά κάποιος τη δυνατότητα άσκησης δικαιωμάτων τα οποία στερείται χωρίς τη θέλησή του (όπως τα δικαιώματα στην αναπαραγωγή και στη δημιουργία οικογένειας), δεν μπορεί να οδηγεί στον «φιλελευθερισμό» της προτίμησης των τεχνητών μεθόδων έναντι  των φυσικών.

Ορθή επίσης κρίνεται η απαγόρευση της αναπαραγωγικής κλωνοποίησης, καθώς και η απαγόρευση επιλογής φύλου (εκτός αν πρόκειται να αποφευχθεί σοβαρή ασθένεια που συνδέεται με το φύλο), στο μέτρο που αντανακλούν κοινά αποδεκτές ηθικοκοινωνικές αντιλήψεις του σύγχρονου πολιτισμού, οι οποίες αποτυπώνονται και σε διεθνή κείμενα (Οικουμενική Διακήρυξη της UNESCO για το Ανθρώπινο Γονιδίωμα και τα Δικαιώματα του Ανθρώπου, Σύμβαση του Συμβουλίου της Ευρώπης για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα και τη Βιοϊατρική, Πρώτο Πρόσθετο Πρωτόκολλο της Σύμβασης αυτής για την απαγόρευση της κλωνοποίησης).

Κρίνεται επίσης ορθή η την εφαρμογή των εν λόγω μεθόδων και εκτός γάμου, αφού τα δικαιώματα στην αναπαραγωγή και τη δημιουργία οικογένειας, ως θεμελιώδη, ανήκουν στον καθέναν – το δικαίωμα στη δημιουργία οικογένειας περιλαμβάνει επίσης τη δυνατότητα της γονιμοποίησης γεννητικού υλικού ακόμη και μετά τον θάνατο

Επίσης θεωρούνται θεμιτές οι διατάξεις που αφορούν τις πιθανές χρήσεις του πλεονάζοντος γεννητικού υλικού. Ειδικά ως προς την χρήση του γεννητικού υλικού για ερευνητικούς ή θεραπευτικούς σκοπούς, το σχέδιο συμβαδίζει με την από 21.12.2001 Εισήγηση της Επιτροπής «για τη χρήση των βλαστοκυττάρων στη βιοϊατρική έρευνα και την κλινική ιατρική», στην οποία τονίζεται ως αναγκαία προϋπόθεση η προηγούμενη συναίνεση ύστερα από κατάλληλη πληροφόρηση των δοτών των γαμετών

 Οι περισσότεροι κρίνουν αναγκαίες τις ρυθμίσεις του άρθρου για την τήρηση της εμπιστευτικότητας των στοιχείων του τρίτου δότη γεννητικού υλικού, του παιδιού που θα γεννηθεί, καθώς και των γονέων του, ώστε να προστατεύεται η ιδιωτική ζωή όλων των εν λόγω προσώπων.

Βασίλειος Γ. Σταματάκης

Καθηγητής Βιολογίας

Πτυχιούχος Βιολογίας και Μεταπτυχιακού στη Βιοηθική του Πανεπιστημίου Κρήτης

Αναδημοσίευση από: http://iatro.gr/oikogeneiakos-programmatismos3a-ypovoithoymeni-anaparagogi-kai-ta-ithika-dillimata-poy-prokyptoyn/

Σχετικοί σύνδεσμοι:

Γυναίκα από την Αυστραλία αποκτά το δικαίωμα να χρησιμοποιήσει το σπέρμα του νεκρού συντρόφου της

Τέλος στις παράνομες «θεραπείες με βλαστοκύτταρα», δίνει το FDA στις ΗΠΑ

Το πολύτιμο κύτταρο – Βλαστοκύτταρα (Ντοκιμαντέρ)  

Δημιουργήθηκαν τα πρώτα υβριδικά έμβρυα βόρειου λευκού ρινόκερου  

Επιστήμονες δημιούργησαν «συνθετικά έμβρυα» με κύτταρα ποντικών

Γενετικά τροποποιημένα έμβρυα: Διανθρωπισμός, ο νέος εφιάλτης της ανθρωπότητας

Θεραπευτική κλωνοποίηση: μια εκπληκτική πρόκληση 

Απαράδεκτη η αναπαραγωγική κλωνοποίηση

 Η θέση της Εθνικής Επιτροπής Βιοηθικής για τα Παιδιά "κατά παραγγελία"

 Κλώνος - Clone (Ντοκιμαντέρ)