Η Χριστιανική Ηθική και η Βιοηθική στην Εκπαίδευση: Λαθρεπιβάτης: Μια αντιρατσιστική ταινία βραβευμένη με Όσκαρ.

Λαθρεπιβάτης: Μια αντιρατσιστική ταινία

Το Schwarzfahrer (λαθρεπιβάτης)[1] είναι μια ταινία μικρού μήκους η οποία έχει κερδίσει το όσκαρ της καλύτερης ταινίας μικρού μήκους το 1994. Η ταινία αυτή παραμένει πάντα επίκαιρη και διαχρονική, παρ' ότι έχουν περάσει πάνω από 25 χρόνια από τότε που δημιουργήθηκε. Το φιλμ διαπραγματεύεται με έξοχο τρόπο το ζήτημα του ρατσισμού, αλλά και τη σχέση που αυτό έχει με τη ναζιστική ιδεολογία, η οποία παρά την επίσημη καταδίκη της, συνεχίζει όχι μόνο να επιβιώνει, αλλά και να γιγαντώνεται στις ημέρες μας.

Η ιστορία της ταινίας εκτυλίσσεται μέσα σε ένα τραμ. Ένας νεαρός νέγρος μπαίνει μέσα σε αυτό και κάθεται δίπλα σε μια ηλικιωμένη γυναίκα νοσταλγό της χιτλερικής ιδεολογίας. Η γυναίκα αρχίζει ένα μονόλογο, μέσα από τον οποίο μιλά απαξιωτικά και προσβάλλει ακατάπαυστα όχι μόνο τον άτυχο συγκαθήμενό της, αλλά και εν γένει όλους τους μετανάστες. Εντύπωση προκαλεί το γεγονός ότι τα ρατσιστικά επιχειρήματα που προβάλλονται είναι όμοια σε όλες τις εποχές και σε όλους τους λαούς. Το τέλος της ταινίας είναι εξαιρετικό. Ενώ οι υπόλοιποι επιβάτες του περιστατικού παρακολουθούν σιωπηλοί όσα διαδραματίζονται ο νεαρός νέγρος παίρνει την εκδίκησή του με ξεχωριστό τρόπο…

Η ταινία είναι γερμανικής παραγωγής και δημιουργήθηκε από τον Pepe Danquart το 1992. Παρακάτω μπορείτε να δείτε μια ενδιαφέρουσα πρόταση διδακτικής αξιοποίησης της εν λόγω ταινίας:

Διδακτική πρόταση:[2]

Σενάριο Μαθήματος

“Schwarzfahrer“ (Λαθρεπιβάτης)

Είναι μια ασπρόμαυρη ταινία μικρού μήκους του 1992 σε σκηνοθεσία Pepe Danquart. Γυρίστηκε στο Βερολίνο και απέσπασε το 1994 το Οskar καλύτερης ταινίας μικρού μήκους. Ο τίτλος της ταινίας είναι ένα

λογοπαίγνιο. Η λέξη είναι σύνθετη (Schwarz (=μαύρος) fahrer (= επιβάτης) και σημαίνει "λαθρεπιβάτης". Σήμερα, 20 χρόνια μετά, η θεματική της παραμένει το ίδιο επίκαιρη: ξενοφοβία, προκαταλήψεις, ρατσισμός και η κοινωνία που δε βλέπει, δεν ακούει και δεν αντιδρά (“look-away-society”).

Ένας νεαρός μαύρος κάθεται στο τραμ δίπλα σε μια ηλικιωμένη γυναίκα. Αυτή ενοχλείται έντονα και αρχίζει να βρίζει τους αλλοδαπούς. Στο επίκεντρο της ταινίας είναι αφενός ο μονόλογος της γυναίκας που διακατέχεται από προκαταλήψεις και ξενοφοβία και αφετέρου η παθητικότητα και η αδιαφορία των άλλων επιβατών. Η απρόσμενη τιμωρία της γυναίκας στο τέλος κάνει την ταινία να μοιάζει με σάτιρα.

Διδακτική πρόταση:

1. Εισαγωγή στο θέμα με ένα στιγμιότυπο από την ταινία. Οι μαθητές περιγράφουν τη φωτογραφία (ποιος, που, τι;), λένε πως τους φαίνονται τα πρόσωπα και κάνουν υποθέσεις για το θέμα.

2.α) Δείχνουμε την ταινία ως το σημείο που μπαίνει μέσα ο ελεγκτής. Ερωτήσεις: - Πώς συμπεριφέρεται η γυναίκα στον νεαρό; Γιατί;- Πώς αντιδρά ο νεαρός; Γιατί; Πώς νιώθει και τι μπορεί να σκέφτεται; - Τι κάνουν οι άλλοι επιβάτες; Πώς αντιδρούν; Υπάρχουν κάποιοι που συμφωνούν ή διαφωνούν με όσα λέει η γυναίκα; Πώς το δείχνουν; Εξηγούμε τον τίτλο της ταινίας. (Schwarz (=μαύρος) fahrer (= επιβάτης) που σημαίνει "λαθρεπιβάτης") - Τι νομίζετε ότι γίνεται στη συνέχεια;

2.β) Δείχνουμε την ταινία ως το τέλος. - Ποιος είναι ο πραγματικός λαθρεπιβάτης στην ταινία;- Πώς νιώσατε στη σκηνή που ο νεαρός τρώει το εισιτήριο της γυναίκας; - Η γυναίκα τιμωρείται άδικα. Γιατί δεν την υπερασπίζεται κανένας επιβάτης; - Πώς κρίνετε το τέλος της ταινίας; Είναι ένα happy end; Γιατί ναι/όχι; Γράφουμε τη λέξη "μαύρος" στον πίνακα και παρακινούμε τους μαθητές να βρουν εκφράσεις με αυτή τη λέξη (μαύρο πρόβατο, μαύρη εργασία, μαύρη αγορά, τα βλέπω μαύρα, μαύρα κι άραχνα, μαύρη μέρα κ.α.). Οι μαθητές αναγνωρίζουν ότι η λέξη "μαύρος" έχει συχνά αρνητική σημασία (δηλώνει κάτι παράνομο, στενάχωρο, κακό) και αναζητούν τους λόγους (παραπέμπει στο σκοτάδι/φως, στο ρατσισμό κ.α.). - Γιατί είναι η ταινία ασπρόμαυρη; Τι θέλησε ο σκηνοθέτης να εκφράσει με αυτή του την επιλογή;

3. Ξαναβλέπουμε την ταινία χωρίς διακοπή ως το τέλος.

Φύλλο εργασίας 1: Οι μαθητές απαντούν σε ομάδες των 2 ατόμων στις ερωτήσεις. Μετά από κάθε ερώτηση ακολουθεί συζήτηση. Ερώτηση 1γ) (Ο νεαρός μαύρος μιλά άπταιστα γερμανικά και έχει Γερμανούς φίλους. Πριν επιβιβαστεί στο τραμ στεκόταν παρέα με έναν ξανθό νεαρό. Πολύ πιθανό να είναι μετανάστης δεύτερης ή και τρίτης γενιάς, πράγμα που σημαίνει ότι η Γερμανία είναι και δική του πατρίδα.) Ερώτηση 6: (Ζει φτωχικά και μοναχικά. Μαθαίνουμε με έμμεσο τρόπο ότι ζει σε διαμέρισμα της πρόνοιας. Δεν έχει επαφή με τους γείτονες). Ερώτηση 7: (Η ξενοφοβία είναι ο φόβος του άγνωστου που προέρχεται από τις διαφορετικές συνήθειες, τη διαφορετική εμφάνιση, τη διαφορετική γλώσσα, την έλλειψη επαφής. Ο ρατσισμός δεν έχει άμεση σχέση με το πλήθος των αλλοδαπών που ζουν σε μια περιοχή, αλλά με την ανασφάλεια που πηγάζει από την οικονομική, κοινωνική και μορφωτική κατάσταση κάποιου. Αυτό το αποδεικνύουν πολλές στατιστικές.)Ερώτηση 8: (Με προσωπική επαφή και επικοινωνία με αλλοδαπούς αφενός και αφετέρου με την άμεση αντίδραση, όταν γινόμαστε μάρτυρες διακρίσεων.)

Άσκηση: Εγώ, η προκατάληψη

Φύλλο εργασίας 2: Οι μαθητές επεξεργάζονται τις ασκήσεις σε ομάδες των 3-4 ατόμων και συζητούν.

Παιχνίδι ρόλων: Στόχος του παιχνιδιού είναι να δοκιμάσουν διάφορους τρόπους αντίδρασης και να συζητήσουν για την αποτελεσματικότητα τους. Εναλλακτικά μπορούμε να δείξουμε το βίντεο "κρυφή κάμερα", να συζητήσουμε την αντιμετώπιση των επιβατών και να κρίνουμε την αποτελεσματικότητα των διαφόρων τρόπων αντίδρασης

Φύλλα Εργασίας

Φύλλο εργασίας 1

Προκαταλήψεις - ξενοφοβία - ρατσισμός

Ο μονόλογος της γυναίκας:

"Γουρούνι, γιατί δεν κάθεσαι κάπου αλλού; Υπάρχουν αρκετές θέσεις."

- "Δε μπορεί κανείς πια να πάρει το τραμ, χωρίς να τον ενοχλήσουν."

- "Αυτός που ζει από τους φόρους μας, θα έπρεπε τουλάχιστον να φέρεται αξιοπρεπώς."

- "Σαν να 'ταν δύσκολο να προσαρμοστείτε στις συνήθειές μας."

- "Και τέλος πάντων, γιατί έρχεστε όλοι εδώ; Σας κάλεσε κανείς;"

- "Τα καταφέραμε μόνοι μας. Δε χρειαζόμαστε μιγάδες που βάζουν χέρι στην τσέπη μας."

- "Τώρα, που έχουμε κι εμείς τόσους άνεργους.

- "Εξάλλου όλοι δουλεύουν παράνομα και είναι αδύνατο να το ελέγξει κανείς, αφού όλοι μοιάζουν

μεταξύ τους."

- "Θα έπρεπε τουλάχιστον να απαιτήσουμε να αλλάξουν τα ονόματά τους, πριν έρθουν εδώ.

Διαφορετικά δε βρίσκεις άκρη."

- "Παρεμπιπτόντως, μυρίζεις απαίσια. Βέβαια αυτό δε μπορεί να απαγορευτεί."

- "Σαν να μην μας έφταναν οι Ιταλοί και οι Τούρκοι, τώρα μας έρχεται και η μισή Αφρική."

- "Αυτό θα ήταν αδύνατον στο παρελθόν, να μπορεί ο καθένας να έρθει εδώ."

- "Ο Χανς πάντα έλεγε: 'Αν αφήσεις να 'ρθει ένας, τότε θα έρθουν όλοι, ολόκληρο το σόι.'"

- "Πολλαπλασιάζονται σαν τα κουνέλια εκεί κάτω - ανακατεμένα μεταξύ τους. Δεν είναι να απορεί

κανείς, που όλοι τους έχουν Aids."

- "Δε θα τους ξεφορτωθούμε ποτέ. Αν συνεχιστεί αυτό, σύντομα θα μείνουν μόνο Τούρκοι, Πολωνοί και

νέγροι εδώ."

- "Σε λίγο δε θα ξέρουμε σε ποια χώρα ζούμε."

- "Φοβάμαι πια να βγω στο δρόμο, όταν νυχτώσει. Διαβάζουμε τόσα πολλά στις εφημερίδες."

- "Πάντως πήραμε ένα σκύλο, όταν δώσανε το κάτω διαμέρισμα σε κάτι Τούρκους. Ποτέ δεν ξέρεις!"

- "Κοινωνική πρόνοια σου λέει! Κανένας τους δε θέλει να δουλέψει."

Διαβάστε το μονόλογο και απαντήστε στις παρακάτω ερωτήσεις.

1.α) Πώς αντιμετωπίζει η γυναίκα τους αλλοδαπούς που ζουν στη χώρα της; Γιατί;

β) Ποιους φόβους εκφράζει η γυναίκα;

γ) Είναι δικαιολογημένοι οι φόβοι της; Γιατί;

2. Ποιες προκαταλήψεις είναι και στη χώρα μας πολύ διαδεδομένες; Απέναντι σε ποιες ομάδες;

3. Ποιες από τις παραπάνω προκαταλήψεις αφορούν αποκλειστικά στους μαύρους;

4. Ποιες προκαταλήψεις θεωρείτε παράλογες ή υπερβολικές; Γιατί;

5. Η γυναίκα αναφέρεται στην εποχή του Χίτλερ όταν λέει, ότι αυτό θα ήταν αδύνατον στο παρελθόν, να μπορεί ο καθένας να έρθει εδώ.

α) Τι γνωρίζετε για εκείνη την εποχή; Πώς αντιμετώπιζε η Γερμανία του Χίτλερ τις άλλες φυλές;

β) Ποια είναι η στάση της γυναίκας απέναντι σ' αυτό το παρελθόν;

6. Πώς ζει; Ποια είναι η οικονομική της κατάσταση και η κοινωνική της ζωή;

7 Ποιες νομίζετε ότι είναι οι σημαντικότερες αιτίες για την ξενοφοβία και το ρατσισμό;

8. Πώς μπορούμε να καταπολεμήσουμε τις προκαταλήψεις και την ξενοφοβία;

Επίσης από τους παρακάτω συνδέσμους μπορείτε να κατεβάσετε δύο επιπλέον φύλλα εργασίας για το εν λόγω θέμα: Τά φύλλα εργασίας είναι από την ιστοσελίδα του 6^ου Γυμνασίου Ιλίου.[3]

· ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 2