6. Η σχέση της ηθικής σκέψης και πράξης – Θεωρίες Ηθικής Ανάπτυξης: Μέρος ΣΤ΄

Η σχέση της ηθικής σκέψης και πράξης

του Εμμανουήλ Καραμαλάκη – Εκπαιδευτικού 
MSc στην Παιδαγωγική – MSc στη Βιοηθική  

 

  Σε προηγούμενα άρθρα μας (Η θεωρία του Lawrence Kohlberg για την ηθική ανάπτυξη,  Η θεωρία του J. Piaget για την ηθική ανάπτυξη του παιδιού και Οι κανόνες του παιδικού παιχνιδιού και η έννοια της δικαιοσύνης στη θεωρία του Piaget) προσπαθήσαμε να περιγράψουμε την ανάπτυξη της ηθικότητας στο παιδί από την πλευρά της γνωστικής θεωρίας. Στο πλαίσιο αυτό παρουσιάσαμε τις δύο βασικότερες προσεγγίσεις της γνωστικής θεωρίας, του Piaget και του Kohlberg. Πλην όμως όλες αυτές οι θεωρίες έχουν σχέση με την καθημερινή – πρακτική ζωή του αναπτυσσόμενου ανθρώπου; Ένας έφηβος που εκφράζει μια ηθική στάση απαντώντας σε ένα πρόβλημα τύπου Kohlberg, είναι σίγουρο ότι θα φερθεί ανάλογα όταν θα αντιμετωπίσει ένα παρόμοιο πρόβλημα στην καθημερινή – πρακτική του ζωή; ή μήπως η απάντηση που θα μας δώσει θα είναι «θεωρητική», εντελώς αποκομμένη από τη ζωή του;

 Τόσο ο Piaget όσο και Kohlberg έχουν υποστηρίξει ότι το επίπεδο ηθικής σκέψης ενός ατόμου, είναι ένα σημαντικό κίνητρο της ηθικής συμπεριφοράς. Έρευνες έχουν διαπιστώσει ότι υπάρχει θετική συνάφεια (76%) μεταξύ της ηθικής σκέψης και συμπεριφοράς. Βέβαια η σχέση αυτή δεν είναι πάντοτε ισχυρή. Ο ίδιος ο Kohlberg αναγνώρισε ότι μεταξύ της ηθικής σκέψης και της συμπεριφοράς υπάρχει συχνά ασθενής σύνδεση (Κακαβούλης, 2003  σσ. 110-111).

Στην πραγματικότητα, αρκετές φορές οι άνθρωποι άλλα υποστηρίζουν όταν το πρόβλημα δεν τους αφορά άμεσα και άλλα πράττουν όταν έρχονται σε επαφή με το ίδιο το πρόβλημα. Η μια αντιμετώπιση
είναι ακαδημαϊκή – θεωρητική, ενώ η άλλη πρακτική (της ζωής όπως λέγεται). Έτσι η απόφαση του Γιάννη, που αναφέραμε σε προηγούμενο κεφαλαίο (Η θεωρία του Lawrence Kohlberg για την ηθική ανάπτυξη 4.4. Ένα ηθικό δίλημμα). στην πραγματικότητα είναι πολύ πιθανόν να εξαρτηθεί, όχι από το τι είναι ηθικό και τι όχι, αλλά από άλλους άσχετους με την ηθική παράγοντες. Έτσι π.χ ο Γιάννης μπορεί να μη μαρτυρήσει τον αδελφό του, γιατί εκείνο το χρονικό διάστημα η σχέση του με τον πατέρα του δεν ήταν και τόσο καλή ή γιατί απλώς φοβάται την αντίδραση του μεγαλύτερου αδελφού του. Μπορεί όμως και να το πει επειδή είχε τσακωθεί με τον αδελφό του ή αυτός δεν τον είχε καλύψει σε προηγούμενο δικό του παράπτωμα.

 Επιπρόσθετα, τα παιδιά, αλλά και οι μεγαλύτεροι, καθώς χαρακτηρίζονται από ελλιπή γενίκευση των ηθικών τους κωδίκων και αξιών, συχνά αλλάζουν τις αξίες που έχουν ανάλογα με τις περιστάσεις. Μπορούν για παράδειγμα, να θεωρήσουν παραδεκτό, να κλέψουν χρήματα από τους γονείς τους, αλλά να μην κλέβουν έξω από το σπίτι, να αντιγράψουν σε ένα πρόχειρο διαγώνισμα της τάξης, άλλα όχι στις πανελλήνιες γενικές εξετάσεις ή να πουν ψέματα στον δάσκαλό τους, αλλά όχι στους γονείς τους ή στον κολλητό τους. Επιπλέον, ο ηθικός τους κώδικας είναι δυνατό να ακυρωθεί από εκτιμήσεις που τα ίδια θεωρούν ότι είναι περισσότερο σημαντικές. Έτσι μπορεί να εκδηλώνουν ανάρμοστη συμπεριφορά επιδιώκοντας να γίνουν πιο αποδεκτά στην ομάδα των ομηλίκων τους (Herbert, 1998Β, σσ. 105-106) ή να αντιγράψουν σε ένα διαγώνισμα, γιατί ο βαθμός που θα έπαιρναν θα ευχαριστούσε τους γονείς τους. κ.τ.λ (Fontana, 1995, σσ. 289-290).

 «Στη σημερινή μας κοινωνία, τα παιδιά αντιμετωπίζουν όλο και δυσκολότερα προβλήματα όταν πρέπει να πάρουν ηθικές αποφάσεις, γιατί βομβαρδίζονται συνεχώς από τα μέσα μαζικής επικοινωνίας με υλιστικές ιδέες και ιδέες απόκτησης υλικών αγαθών, ταυτόχρονα υπάρχει και μια γενική έκπτωση του κύρους των γονιών και του σχολείου, ενώ έχουν αποδυναμωθεί οι ηθικές επιταγές που καλώς ή κακώς προέκυπταν από τα θρησκευτικά πιστεύω. Μετά από αυτά αντί να αναρωτιόμαστε, όπως κάνουν μερικοί, γιατί έχουν χαλαρώσει τα ηθικά κριτήρια των νέων, ίσως θα πρέπει να θαυμάζουμε πως κρατούν ακόμη τόσο καλά!» (Fontana, 1996, σσ. 290).

Βιβλιογραφία

Fontana, D., (1996) ψυχολογία για εκπαιδευτικούς,(Μ. Λώμη, μεταφρ.)  Αθήνα: Σαββάλας. (το πρωτότυπο έργο εκδόθηκε 1981)

Kohlberg, L., (1984) Essays on Moral Development. Vol. 2: The Psychology of Moral Development. San Francisco: Harper and Row.
Κακαβούλης, Α., (2003) Ηθική ανάπτυξη και αγωγή, Αθήνα.
Καραμαλάκης Ε., (2010) Η ανάπτυξη της ηθικής σκέψης στους μαθητές της δευτεροβάθμιος εκπαίδευσης – εμπειρική έρευνα, Μεταπτυχιακή Εργασία, Θεσσαλονίκη: Α.Π.Θ
Παρασκευοπούλου Ι., (1985) Εξελικτική ψυχολογία, τ. 2, Αθήνα.
Παρασκευοπούλου Ι., (1985) Εξελικτική ψυχολογία, τ. 3, Αθήνα.
Παρασκευοπούλου Ι., (1995) Εξελικτική ψυχολογία, τ. 1, Αθήνα.
Πουρκός Μ., (1990) Η ανάπτυξη της ηθικής αυτονομίας, Αθήνα.
Πουρκός Μ., (2004) Για ποια ηθική αγωγή και ανάπτυξη των παιδιών στην εποχή της πληροφορίας και της παγκοσμιοποιημένης αγοράς μιλάμε; από Πρακτικά επιστημονικού συνεδρίου: ΗΘΙΚΗ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΚΑΙ ΑΓΩΓΉ ΤΟΥ ΠΑΙΔΙΟΥ,  Ρέθυμνο.

Προσαρμοσμένο από: Καραμαλάκης Ε., (2010) Η ανάπτυξη της ηθικής σκέψης στους μαθητές της δευτεροβάθμιος εκπαίδευσης – εμπειρική έρευνα, Μεταπτυχιακή Εργασία, Θεσσαλονίκη: Α.Π.Θ.