Βιοηθικά διλήμματα: πρόσφατα και μελλοντικά

Βιοηθικά διλήμματα: πρόσφατα και μελλοντικά

Ν. Ματσανιώτης

Η ταχύτητα με την οποία προχωρεί η μοριακή βιολογία και οι συναφείς κλάδοι, με τη συνδρομή των καινοτομιών της σύγχρονης βιοτεχνολογίας, είναι γεμάτη υποσχέσεις αλλά και διλήμματα. Οι υποσχέσεις διαφαίνονται από τα προηγηθέντα επιτεύγματα και αφορούν σταθερά στην πρόληψη και στη θεραπεία των νόσων του ανθρώπου.

Τα βιοηθικά διλήμματα που δημιουργήθηκαν και ασφαλώς θα παρακολουθούν ως σκιά κάθε νέο καινοτόμο βιοϊατρικό επίτευγμα είναι πολλά και θα αυξάνονται παράλληλα με την αέναη πρόοδο της επιστήμης.

Θα αρχίσω με το οξύτερο σήμερα βιοηθικό πρόβλημα που προβάλλει με τρεις διαφορετικές αλλά συγχρόνως ταυτόσημες εκφάνσεις. Πρόκειται: 

1. για τη συλλογή ανθρώπινων βλαστικών κυττάρων που συνεπάγεται καταστροφή γονιμοποιημένων ωαρίων, συνήθως στο στάδιο της βλαστοκύστης,
2. για τη θεραπευτική κλωνοποίηση και
3. για τον πυρήνα του θέματος, που δεν είναι άλλος από το κρίσιμο ερώτημα πότε αρχίζει η ανθρώπινη ζωή.

Στη συνέχεια θα αναφερθώ σε βιοηθικούς προβληματισμούς που προκλήθηκαν τα τελευταία 30 χρόνια από μία σειρά μεγάλων ιατρικών και βιοτεχνολογικών επιτευγμάτων.

Στο τρίτο και τελευταίο μέρος της ομιλίας μου θα πραγματευθώ βιοηθικά προβλήματα που βρίσκονται είτε στη γένεσή τους, όπως οι ενισχυτές ύψους, είτε κυοφορούνται, όπως οι ενισχυτές μυϊκής δύναμης και μνήμης και ο οιονεί σχεδιασμός τού κατά περίπτωση επιθυμητού παιδιού.

Όπως όλοι γνωρίζουμε τα βλαστικά κύτταρα προέρχονται από τη βλαστοκύστη, το κυτταρικό μόρφωμα που σχηματίζεται λίγες ημέρες μετά τη γονιμοποίηση του ωαρίου, και πριν τούτο εμφυτευτεί στη μήτρα. Υπό κατάλληλες εργαστηριακές συνθήκες τα κύτταρα αυτά μπορούν να πολλαπλασιάζονται συνεχώς, χωρίς να διαφοροποιούνται. Παραμένουν αδιαφοροποίητα, αθάνατα και ολοδύναμα, διατηρούν δηλαδή το βιοδυναμισμό να εξελιχθούν με κατάλληλα ερεθίσματα προς οποιοδήποτε τύπο κυττάρων από τους περίπου 230 τύπους που συνθέτουν τα 100 τρισεκατομμύρια κύτταρα του ανθρώπινου σώματος. Υπάρχει πλήθος πειραματικών δεδομένων που βεβαιώνουν ότι τα εμβρυϊκά βλαστοκύτταρα θα μπορέσουν να αναπληρώσουν κατεστραμμένα ή φθαρμένα κύτταρα οποιουδήποτε ιστού ή οργάνου του σώματός μας. Η έρευνα στα ανθρώπινα εμβρυϊκά βλαστοκύτταρα ανακηρύχθηκε ως το μέγιστο επιστημονικό επίτευγμα του 1999 και εκφράστηκε η βάσιμη πρόβλεψη ότι θα μπορέσει να προσφέρει πρωτόγνωρες υπηρεσίες στον άρρωστο. Θα αμβλύνει τον ανθρώπινο πόνο και κυριολεκτικά θα αναστήσει ανθρώπους καταδικασμένους να πεθάνουν σύντομα.

Στις ΗΠΑ η καινοτόμος αυτή έρευνα απαγορεύθηκε να χρηματοδοτηθεί από το κράτος και τους

δημόσιους φορείς, παρά την αντίθετη γνώμη των Εθνικών Ινστιτούτων Υγείας. Ως αιτιολογία προβάλλεται η ταύτιση του γονιμοποιημένου ωαρίου με το ανθρώπινο έμβρυο, δηλαδή με την εν δυνάμει ανθρώπινη ύπαρξη.

Στις 22 Φεβρουαρίου του 2001, 80 Αμερικανοί επιστήμονες, όλοι τιμημένοι με βραβείο Nobel υπέγραψαν επιστολή προς τον Αμερικανό Πρόεδρο, με την οποία τον παρότρυναν να μη φέρει εμπόδια στη δημόσια χρηματοδότηση ερευνών σε εμβρυϊκά κύτταρα. Αντικρούοντας μάλιστα την αντίθετη άποψη, τονίζουν ότι τα προσδοκώμενα αποτελέσματα θα βελτιώσουν τη ζωή αναρίθμητων ασθενών, ώστε κάθε ενέργεια που επιχειρεί να αναστείλει την επιστημονική πρόοδο στο πεδίο αυτό στερείται ηθικής.

Αντιθέτως, το Βρετανικό Κοινοβούλιο επέτρεψε την έρευνα σε εμβρυϊκά βλαστοκύτταρα και την in vitro εμφύτευση πυρήνα ανθρώπινου σωματικού κυττάρου σε ανθρώπινο ωοκύτταρο, του οποίου έχει αφαιρεθεί ο πυρήνας. Το κλωνοποιημένο αυτό κύτταρο υποβοηθείται να πολλαπλασιασθεί μέχρι το στάδιο της βλαστοκύστης, από την οποία συλλέγονται εμβρυϊκά βλαστοκύτταρα, τα οποία στη συνέχεια αναπτύσσονται σε κυτταρικές σειρές που πολλαπλασιάζονται αδιάκοπα. Η τεχνική αυτή καθιερώθηκε να αναφέρεται ως θεραπευτική κλωνοποίηση. 

Υπέρ της θεραπευτικής κλωνοποίησης έχει ταχθεί μεγάλος αριθμός ευρωπαϊκών και ασιατικών χωρών. Επίσης, 70 εθνικές Ακαδημίες, μεταξύ των οποίων και η Ακαδημία Αθηνών, έχουν υπογράψει ψήφισμα με το οποίο αμέριστα στηρίζουν τη θεραπευτική κλωνοποίηση και την έρευνα σε ανθρώπινα βλαστοκύτταρα.

Η αντίθεση για την έρευνα σε εμβρυϊκά κύτταρα οφείλεται, όπως προανέφερα, στο επίμαχο ερώτημα για το πότε αρχίζει η ανθρώπινη ζωή. Η εμφύτευση της βλαστοκύστης στο ενδομήτριο, ανεξάρτητα αν προέρχεται από σεξουαλική ή εξωσωματική γονιμοποίηση, είναι διαδικασία άκρως πολύπλοκη. Συμμετέχουν με κρίσιμο ρόλο δεκάδες παράγοντες σε επίπεδο μοριακό, γονιδιακό, λειτουργικό και κυτταρικό. Πρωταρχικό ρόλο διαδραματίζουν οι ωοθηκικές ορμόνες, τα οιστρογόνα και η προγεστερόνη. Η διαμεσολάβηση πλήθους βιολογικών παραγόντων και διαδικασιών, εν είδει καταρράκτου, είναι προϋπόθεση για τη μετάβαση του ενδομητρίου από κατάσταση προ-υποδοχής σε κατάσταση υποδοχής της βλαστοκύστης. Το στάδιο υποδοχής είναι βραχύ. Αν δεν επιτευχθεί η εμφύτευση της βλαστοκύστης, ακολουθεί εμμηνορρυσία. 

Από όσα αναφέρθηκαν καταφαίνεται ότι η βλαστοκύστη μπορεί να είναι γενετικά αυτοδύναμη, αλλά βιολογικά είναι αδύναμη και κυρίως απόλυτα εξαρτημένη από το μητρικό οργανισμό. Η θέση της ορθόδοξης και της καθολικής χριστιανικής εκκλησίας είναι αδιαπραγμάτευτη. Θεωρεί τη στιγμή της γονιμοποίησης του ωαρίου ως έναρξη της ζωής του εμβρύου. Συνεπώς, απορρίπτει οποιαδήποτε απόπειρα συλλογής βλαστικών κυττάρων, έστω και αν αυτά προέρχονται από κατεψυγμένες βλαστοκύστεις που περίσσεψαν κατά τη διαδικασία εξωσωματικής γονιμοποίησης και οι οποίες τελικώς θα πεταχτούν στα απόβλητα. Επισημαίνω, όμως, ότι η δογματική αντίληψη η οποία χαρακτηρίζει το γονιμοποιημένο ωάριο ταυτόχρονα με τον σχηματισμό του ως έμβρυο, περιλαμβάνει υποχρεωτικά στα έμβρυα όχι μόνο τα γονιμοποιημένα ωάρια που εμφυτεύονται στη μήτρα, αλλά ακόμη κι εκείνα που δεν κατορθώνουν να εμφυτευτούν.

Υπολογίζεται ότι το 60-80% των γονιμοποιημένων ωαρίων δεν εμφυτεύονται στη μήτρα και αποβάλλονται με την έμμηνο ρύση. Εφόσον λογίζονται και αυτά ως ανθρώπινα όντα πρέπει να δεχθούμε ότι μεγάλο ποσοστό των εγκαταβιούντων στον Παράδεισο ουδέποτε γεννήθηκαν, ουδέποτε απέκτησαν εγκέφαλο, πνεύμα, συνείδηση, αισθήματα, εμπειρίες και όνειρα. Πρόκειται για πολλές δεκάδες εκατομμύρια κάθε χρόνο, που δημιουργούνται από τη σεξουαλική ζωή των ανθρώπων αναπαραγωγικής ηλικίας του πλανήτη μας. Βρισκόμαστε συνεπώς, σύμφωνα με τη δογματική θέση, μπροστά σε μία νέα, παντελώς αγνοημένη και ακατανόητη τεράστια ανθρωποθυσία, σε εκατόμβες ανθρώπινων εμβρύων. Είναι προφανές ότι η πλασματική φύση της ανθρωποθυσίας αυτής αναδεικνύει και τονίζει ως εξίσου πλασματική τη θέση ότι κάθε γονιμοποιούμενο ωάριο είναι έμβρυο και συγχρόνως η αρχή της ανθρώπινης ζωής. 

Είναι αξιοπρόσεκτο ότι εκατοντάδες εκατομμύρια άνθρωποι θεωρούν το γονιμοποιημένο ωάριο ηθικά ισότιμο προς τον εαυτό τους. Διερωτώμαι αν βρίσκονταν στο δίλημμα να διασώσουν ένα τρυβλίο με 100 ανθρώπινες βλαστοκύστεις ή ένα τρίχρονο παιδί με σ. Down τι θα έκαναν; Η απάντηση είναι προφανής. Ο τυχόν διαφωνών, αν δεν είναι ψυχασθενής, είναι ανήθικος και παραβάτης άγραφων και θεσπισμένων νόμων. Είμαι περίεργος να μάθω τη θέση της δογματικής θρησκευτικής αντιλήψεως για τη ζωή στο κατ' επίφαση μόνο δίλημμα που περιέγραψα.

Οι ηθικές θέσεις πρέπει να υποστηρίζονται με ουσιαστικά και λογικά επιχειρήματα. Οι δογματικές θέσεις δικαιούνται του σεβασμού μας, αλλά μόνον αυτού. Η απλή αναδρομή σε επιστημονικά επιτεύγματα των τελευταίων δεκαετιών, τα οποία προκάλεσαν αρχικά έντονη διαμάχη μεταξύ των δογματικών θέσεων και της κοινωνικής πραγματικότητας, είναι άκρως διδακτική.

Παράδειγμα πρώτο: το αντισυλληπτικό χάπι. Υποστηρίχθηκε ότι θα προκαλέσει δημογραφική ερήμωση. Η Ελλάδα, στην οποία χρησιμοποιήθηκε λιγότερο από οποιαδήποτε άλλη ευρωπαϊκή χώρα, έχει τα πρωτεία στην υπογεννητικότητα. Η άμβλωση υποκατέστησε την αντισύλληψη. Πιθανολογείται ότι ο ετήσιος αριθμός αμβλώσεων είναι διπλάσιος του αριθμού των γεννήσεων.

Παράδειγμα δεύτερο: το ανασυνδυασμένο DNA. Εκδηλώθηκαν φόβοι του τύπου ότι θα δημιουργηθούν τέρατα και συναφείς φαντασιώσεις. Η τεχνική αυτή απέδωσε μεταξύ άλλων ινσουλίνη, αυξητική ορμόνη, παράγοντες πήξεως και ερυθροποιητίνη, όλα ανθρώπινου τύπου, το εμβόλιο κατά της ηπατίτιδας Β και πρόσφατα σωτήριο φάρμακο για βαρύτατα πάσχοντες ασθενείς από σήψη.

Παράδειγμα τρίτο: η εξωσωματική γονιμοποίηση. Η αντίδραση ήταν τα παιδιά του σωλήνα. Εφαρμόζεται ευρύτατα σε όλο τον κόσμο. Μέχρι σήμερα έχουν γεννηθεί με εξωσωματική γονιμοποίηση περίπου 1.000.000 παιδιά από ζευγάρια που θα είχαν παραμείνει άτεκνα. Στη χώρα μας γεννώνται με εξωσωματική 3.000 περίπου παιδιά κάθε χρόνο.

Παράδειγμα τέταρτο: η προγεννητική διάγνωση. Κατηγορήθηκε ότι προάγει τις αμβλώσεις. Η πραγματικότητα είναι ότι έχει συμβάλλει στη γέννηση εκατοντάδων χιλιάδων υγιών παιδιών, ενώ έχει αποτρέψει τη γέννηση παιδιών με βαρύτατα, ανίατα νοσήματα.

Παράδειγμα πέμπτο: η προεμφυτευτική γενετική διάγνωση. Κατηγορήθηκε ότι φονεύει ή κακοποιεί τα έμβρυα. Η αλήθεια είναι ότι επιλέγει για εμφύτευση γενετικά υγιείς βλαστοκύστεις, αυτές που δεν φέρουν παθολογικά γονίδια, και έτσι αποφεύγεται η κυοφορία και γέννηση πάσχοντος βρέφους.

Τέλος, η γονιδιακή θεραπεία και η κλωνοποίηση ζώων. Κατηγορήθηκαν ότι παραβιάζουν χώρους που ανήκουν αποκλειστικά στο Θεό. Η γονιδιακή τεχνική που αποσκοπεί στη θεραπεία μιας γενετικής νόσου, με την προσθήκη στα σωματικά κύτταρα του πάσχοντος ενός φυσιολογικού γονιδίου, δεν διαφέρει σε τίποτα από τη μεταμόσχευση οργάνων. Η κλωνοποίηση ζώων οδήγησε στη δημιουργία μεγάλου αριθμού διαγονιδιακών ζώων (ζώων με ενσωματωμένα ανθρώπινα γονίδια), τα οποία παράγουν σε μεγάλες ποσότητες πολύτιμα και σπανίζοντα ανθρώπινα βιολογικά προϊόντα.

Οι αρνητικές θρησκευτικές και κοινωνικές αντιδράσεις που προκάλεσαν στην αρχή αυτά τα επιστημονικά επιτεύγματα είτε έσβησαν είτε καταλάγιασαν σε βαθμό που σήμερα δεν γίνονται πλέον αντιληπτές.

Όταν η επιστήμη τρέχει με ρυθμό που δεν μπορεί να την παρακολουθήσει η τρέχουσα ηθική, αρχικά προκαλείται ηθικός ίλιγγος. Τέτοιος ακριβώς ίλιγγος είχε προκληθεί σε όλες τις περιπτώσεις των βιοτεχνολογικών επιτευγμάτων που ανέφερα. Με τον χρόνο όμως έγιναν όχι απλώς αποδεκτά, αλλά και επιθυμητά.

Οι παιδίατροι από πολύ παλιά δέχονταν αιτήματα, παρακλήσεις από γονείς να δώσουν φάρμακα, βιταμίνες, ο,τιδήποτε για να ψηλώσει ο κανακάρης τους, σπανιότερα όμως αν το παιδί ήταν κορίτσι. Μετά το 1980 περίπου, όταν άρχισε να χορηγείται αυξητική ορμόνη για θεραπευτικούς σκοπούς σε παιδιά με υποφυσιακή ανεπάρκεια, τα αιτήματα για χορήγησή της σε υγιή παιδιά έγιναν πολύ πιο επιτακτικά. Πρόσφατα, η παρασκευάστρια εταιρεία συνθετικής αυξητικής ορμόνης Eli-Lilly έπεισε το FDA να επιτρέψει τη νόμιμη χορήγησή της σε παιδιά με φυσιολογικά επίπεδα αυξητικής ορμόνης, των οποίων όμως το προβλεπόμενο ύψος δεν θα ξεπερνούσε την πρώτη, τη χαμηλότερη, εκατοστιαία θέση. Αυτό μεταφράζεται σε προβλεπόμενο ύψος 160cm για τα αγόρια και 150cm για τα κορίτσια. Η κατάσταση που διαμορφώνεται τώρα δημιουργεί νέο βιοηθικό δίλημμα. Αν η χορήγηση αυξητικής ορμόνης δεν περιορίζεται μόνο στους πάσχοντες από υποφυσιακή ανεπάρκεια, γιατί να περιορισθεί στα όρια των 160cm και 150cm; Γιατί να μην επεκταθεί σε όλα τα παιδιά με ύψος π.χ. κατώτερο από την 50η εκατοστιαία θέση; 

Αν η χορήγηση αυξητικής ορμόνης αποδειχθεί ασφαλής και αποτελεσματική, όσοι έχουν την οικονομική δυνατότητα θα επιδιώξουν να ψηλώσουν. Αν το ουσιαστικό δίλημμα ήταν να μην μείνουν κοντοί οι μη έχοντες, οι φτωχοί, θα μπορούσαμε να φορολογήσουμε τους επιδιώκοντες να ψηλώσουν, ώστε να μην μείνει κανένας κοντός. Εκτός και αν το επιθυμεί. Το πραγματικό, όμως, βιοηθικό δίλημμα είναι αν οι σύγχρονες κοινωνίες θα αποδεχθούν τη φαρμακευτική παρέμβαση για μη ιατρικούς λόγους. Αλλά μήπως δεν έχουν γίνει απολύτως αποδεκτές για αισθητικούς και μόνο λόγους οι χειρουργικές επεμβάσεις ή οι ενέσεις Botox;

Οι πάντες υποστηρίζουν τη γονιδιακή θεραπεία της μυϊκής δυστροφίας ή της μυϊκής ατροφίας που συνοδεύει το γήρας. Αλλά γιατί να υπάρχουν ενστάσεις, αν η ίδια ακριβώς γονιδιακή θεραπεία γίνει για να βελτιωθεί η αθλητική επίδοση; Έχει ήδη δημιουργηθεί συνθετικό γονίδιο, το οποίο στα ποντίκια όχι μόνο αποκαθιστά την απολεσθείσα μυϊκή ισχύ, αλλά ενισχύει και τη φυσιολογική. Παρότι δεν διατίθεται ακόμη για ανθρώπινη χρήση, είναι βέβαιο ότι η ζήτησή του θα είναι μεγάλη, δεδομένης της ευρείας χρήσης αναβολικών και παρόμοιων ουσιών για τον ίδιο σκοπό. 

Πού έγκειται το ηθικό δίλημμα για μια τέτοια γενετική παρέμβαση, αν είναι απολύτως ασφαλής για την υγεία; Βέβαια θα χρησιμοποιηθεί η ίδια επιχειρηματολογία όπως για το doping. Ότι η ισχύς που αποκτά ο χρήστης τού δίνει πλεονεκτήματα έναντι των αντιπάλων του. Το επιχείρημα, όμως, αυτό κατά της γενετικής μυϊκής ισχυροποίησης αποδομείται εύκολα, καθώς δεν υπάρχει γενετική μυϊκή ισότητα μεταξύ των ανθρώπων. Αν το γονίδιο αυτό μπορούν να το αποκτήσουν όλοι, δεν υφίσταται λόγος ηθικός που να εμποδίζει τη χρησιμοποίησή του.

Ισχυρά πειραματικά δεδομένα προοιωνίζονται την επιτυχή γονιδιακή παρέμβαση και στον άνθρωπο για την ενίσχυση της μνήμης. Τα πρόσθετα τεχνητά γονίδια μεταβιβάζονται και στους απογόνους. Θα υπάρξει δηλαδή κληρονομούμενη ενισχυμένη μνήμη. Η ενίσχυσή της μάλιστα θα συνοδεύεται από ανάλογη ενίσχυση και σε άλλες εγκεφαλικές λειτουργίες, ιδιαίτερα στο γνωσιακό πεδίο.

Ισχυρές βιοτεχνολογικές εταιρείες με τεράστιες επενδύσεις εργάζονται πυρετωδώς για τη δημιουργία γενετικών γνωσιακών ενισχυτών. Η προφανής αγορά δεν περιορίζεται μόνο στους πάσχοντες από Alzheimer ή άλλες νόσους που συνοδεύονται από σημαντική ελάττωση της μνήμης. Οι άνω των 50 ετών στις οικονομικά ανεπτυγμένες χώρες υπερβαίνουν τα 250 εκατομμύρια και είναι εν δυνάμει υποψήφιοι χρήστες. Υπολογίζεται ότι η αγορά αυτής της οιονεί "Viagra" του εγκεφάλου θα ξεπεράσει κατά πολύ τις πωλήσεις της γνωστής Viagra. Η γενετική αυτή παρέμβαση εφιππεύει τη διαχωριστική γραμμή ανάμεσα στη θεραπεία και την ενίσχυση. Η αποκατάσταση στο προηγούμενο επίπεδο της φθοράς της μνήμης που συνοδεύει την αύξηση της ηλικίας είναι σαφώς θεραπεία, που δεν διαφέρει από τη θεραπεία της νόσου Alzheimer. 

Οι συντηρητικοί βιοηθικοί προβάλλουν τον κίνδυνο ότι με την ενίσχυση της μνήμης και άλλων γνωσιακών ικανοτήτων θα δημιουργηθούν δύο κατηγορίες ανθρώπων. Αυτοί που μπορούν, που έχουν την οικονομική δυνατότητα να επωφεληθούν από τους γνωσιακούς ενισχυτές και οι υπόλοιποι, οι οποίοι πρέπει να στηριχθούν αποκλειστικά στις φυσικές τους δυνάμεις. Και αν η ενισχυμένη ικανότητα περνά στους απογόνους, τότε αναπόφευκτα οδηγούμαστε σε δύο υποείδη του ανθρώπινου γένους. Έτσι, το ηθικό δίλημμα δεν περιορίζεται μόνο στην προσιτότητα των ενισχυτών. Το βαθύτερο ηθικό δίλημμα έγκειται στην πιθανότητα ότι αυτοί που θα τους χρησιμοποιήσουν θα γίνουν ένα κάποιο άλλο είδος ανθρώπων, υπεράνθρωποι ίσως.

Η θεμελιώδης ηθική ερώτηση δεν είναι η τυχόν αδυναμία να επωφεληθούν όλοι από τις βιοτεχνολογικές καινοτομίες, αλλά αν θα πρέπει ο άνθρωπος να επιδιώκει ανάλογα επιτεύγματα.
Η σύγχρονη ευγονική έχει πρωτεύοντα στόχο την πρόληψη των γενετικών νόσων και τη διατήρηση ενός ικανοποιητικού μέσου επιπέδου των φυσικών ικανοτήτων των ανθρώπων μιας κοινωνίας.

Υπέρμαχος της ευγονικής που περιλαμβάνει το γενετικό σχεδιασμό και την ενίσχυση - βελτίωση των επιθυμητών χαρακτηριστικών του ανθρώπου, υπό την απαράβατη προϋπόθεση της ελεύθερης βούλησης, είναι και ο James Watson (Nobel Ιατρικής για την αποκάλυψη της δομής του DNA). Σε πρόσφατο άρθρο του στους Times του Λονδίνου γράφει: "Το κατώτερο διανοητικά 10% των συμπατριωτών μου έχουν μεγάλη δυσκολία να παρακολουθήσουν ακόμη και την πρωτοβάθμια εκπαίδευση. Το θεωρώ ανήθικο να μπορώ να τους βελτιώσω γενετικά, φαρμακευτικά ή κατά οποιονδήποτε άλλο τρόπο και να μην το κάνω. Δεν υποβαθμίζω την αρνητική επίδραση της φτώχιας, του ρατσισμού και άλλων αρνητικών κοινωνικών παραγόντων. Μάχομαι ως πολίτης εναντίον τους, αλλά ως βιολόγος μπορώ να βοηθήσω πολύ περισσότερο. Η βλακεία είναι αρρώστια και πρέπει να θεραπεύεται". Και ριζοσπαστικός, όπως σε όλη του τη ζωή, συνεχίζει: "Θεωρώ αναφαίρετο δικαίωμα της γυναίκας να προχωρεί σε διακοπή της εγκυμοσύνης όχι μόνο αν κυοφορεί έμβρυο με σ. Down, αλλά και όταν κυοφορεί ομοφυλόφιλο, δυσλεξικό, κοντό, γενικά όταν έχει χαρακτηριστικά που ενδέχεται να της δυσκολέψουν τη ζωή".
Η ευγονική αυτού του τύπου χαρακτηρίζεται ως φιλελεύθερη ευγονική.

Στο κλασικό του σύγγραμμα: "Θεωρία της δικαιοσύνης", μεταφρασμένο και ελληνικά (εκδόσεις Πόλις 2001), ο μέγιστος ίσως φιλελεύθερος Αμερικανός φιλόσοφος John Rawls (1921-2001) τάσσεται υπέρ της φιλελεύθερης ευγονικής. Γράφει: "Ακόμη και στις κοινωνίες που αναλαμβάνουν ισότιμα τα θετικά και τα αρνητικά αποτελέσματα της γενετικής κλήρωσης είναι προς το συμφέρον τους να αποτελούνται από μέλη που διαθέτουν όσο γίνεται μεγαλύτερες σωματικές και πνευματικές δυνατότητες. Έτσι, θα μπορεί ο καθένας να επιδιώξει και να επιτύχει τον τρόπο ζωής που επιθυμεί. Οι εταίροι του κοινωνικού συμβολαίου συμφωνούν ότι συμφέρει να επιδιωχθεί η καλύτερη δυνατή γενετική προίκα για τους επιγόνους. Συνεπώς, καταλήγει ο Rawls, η φιλελεύθερη ευγονική όχι μόνον επιτρέπεται, αλλά επιβάλλεται για λόγους δικαιοσύνης".

Είναι ελκυστικό σε βαθμό μεθυστικό το όραμα μιας ελευθερίας χωρίς περιορισμούς, χωρίς όρια. Όραμα που αρχίζει να διαγράφεται με τη γονιδιωματική αποκάλυψη και τη σύνδρομη βιοτεχνολογική πρόοδο. Κάτι που άρχισε ως ιαματική παντοδυναμία κατά των ανθρώπινων νόσων παίρνει στις μέρες μας χαρακτήρα μιας άλλης δύναμης, που ισχυροποιεί την απόδοσή μας σε κάθε έκφραση της ζωής, βελτιώνει την ίδια μας τη φύση και μας επιτρέπει να σχεδιάζουμε και τη φύση των παιδιών μας. Γινόμαστε κυρίαρχοι του εαυτού μας και της φύσης που μας περιβάλλει. Συγχρόνως, όμως, αυτή η διαφαινόμενη και ποθούμενη παντοδυναμία ενδέχεται να μας στερήσει την αίσθηση ότι η ζωή είναι ένα δώρο της τύχης μας, της φύσης και να μας οδηγήσει στην απελπισία ότι δεν θα έχουμε πια τίποτα να επιβεβαιώσουμε, τίποτα να στοχαστούμε και τίποτα να ονειρευτούμε.

Λέξεις ευρετηριασμού: βιοηθική, ηθικά διλήμματα.

Μoral dilemmas: recent and forthcoming
N. Matsaniotis
(Ann Clin Paediatr 2005; 52(4):411-415)

Πηγή: https://www.iatrikionline.gr/Deltio_52d/07.htm