Η ευγονική σήμερα

του Τάσου Κουράκη

Ο σύγχρονος άνθρωπος εμφανίστηκε στην υποσαχάρια Αφρική σε μια κοινότητα περίπου 10.000 ατόμων και από εκεί ξεκίνησε ο εποικισμός της γης. Σήμερα η επιστήμη δέχεται ότι υπήρξε ένας τόπος καταγωγής, μία φυλή, μία γλώσσα. Η γενετική ομοιότητα ανάμεσα στους ανθρώπους βρίσκεται στο 99.9% ανεξάρτητα από τόπο γέννησης. Με άλλα λόγια αν κάνουμε μια εξέταση DNA εμείς και ο γείτονάς μας, μπορούμε να βρούμε ότι έχουμε περισσότερες γενετικές διαφορές από ότι με έναν Αφρικανό με τον οποίο ενδεχομένως έχουμε πολύ πιο κοντινή γενετική συγγένεια.

1.Εισαγωγή- ιστορικό

Η ευγονική, δηλαδή η προσπάθεια να αποκτήσουν τα έμβια όντα ιδιαίτερα βιολογικά χαρακτηριστικά, υπήρξε από καταβολής του ανθρώπου. Χρησιμο­ποιήθηκε για την βελτίωση των φυτών και των ζώων  με σκοπό τη μέγιστη απόδοση. Στον άνθρωπο όμως η ευγονική, ευδοκίμησε για δυο κυρίους λόγους:
Πρώτον εξαιτίας της επιστημονικής άγνοιας που υπήρχε μέχρι περίπου 50 ή 100 χρόνια για το πώς μεταβιβάζονται ορισμένα χαρακτηριστικά, καθώς πολλοί θεωρούσαν ότι η κάθε είδους διαφορετικότητα  και απόκλιση από το μέσο όρο κληρονομείται όπως η ομοφυλοφιλία, η επιληψία, η εγκληματικότητα, ο αλκοολισμός κ.α .
Δεύτερον η αντίληψη ότι δεν πρέπει η κοινωνία να επιβαρύνεται από τα αποκλίνοντα άτομα με το να τα συντηρεί και επιπλέον αυτά τα άτομα να έχουν το «θράσος» να συμμετέχουν στην αναπαραγωγή της ανθρωπότητας, η οποία με αυτό τον τρόπο να υφίσταται μείωση της βιολογικής της ποιότητας. Η θέση αυτή οδηγεί στο συμπέρασμα ότι η κοινωνία όχι μόνον δεν έχει καμία υποχρέωση να συντηρεί τα αποκλίνοντα άτομα αλλά οφείλει να τα εμποδίζει να συμμετέχουν στην διαδικασία της αναπαραγωγής.
Εδώ πρέπει να τονίσουμε ότι η ιστορία της ευγονικής κακώς συνδέεται μόνο  με τις ναζιστικές θηριωδίες. Η ευγονική, με την έννοια της βελτίωσης και την καθαρότητα της φυλής, υπήρξε και πριν και μετά από το ναζισμό. Ηδη από το 1757 στη Σουηδία έχουμε νόμους για την απαγόρευση γάμων ανάμεσα σε επιληπτικούς. Ο Galton ήταν εκείνος που χρησιμοποίησε για πρώτη φορά τον όρο ευγονική ως «την επιστήμη που μελετά τους κοινωνικά ελέγξιμους  παράγοντες που μπορούν να βελτιώσουν ή να μειώσουν τα φυλετικά προσόντα των μελλοντικών  γενεών τόσο σωματικά όσο και νοητικά».
Μετά το 1905 ιδρύθηκαν εταιρείες ευγονικής  στη Γερμανία, στις σκανδιναβικές χώρες, στις HΠΑ, στην Τσεχοσλοβακία, στην Ρουμανία, στην ΕΣΣΔ. Το πρώτο  διεθνές συνέδριο  ευγονικής έγινε στο Λονδίνο το 1912. Στις HΠΑ από το 1907 έως το 1940, δηλαδή για πάνω από 30 χρόνια, 33 πολιτείες θέσπισαν νόμους  για τη στείρωση. Μετά τον πρώτο νόμο για τη στείρωση που έγινε στην Ινδιάνα, από το 1907 έως το 1948, 50.000 περίπου άτομα στειρώθηκαν νόμιμα. Ήταν όλοι τους σεξουαλικοί παραβάτες, εγκληματίες, διανοητικά καθυστερημένοι, επιληπτικοί και άλλοι.
Κρατικές πολιτικές στείρωσης εφαρμόστηκαν στον Καναδά και στην Ελβετία, ενώ πολιτικές ευγονικής στην Κίνα, την Σιγκαπούρη, την Ιαπωνία. Στην Γαλλία 40.000  έγκλειστοι έμελλε να πεθάνουν από πείνα στα ψυχιατρεία  στην εποχή του καθεστώτος του Βισί, ενώ στις σκανδιναβικές χώρες από το 1935 έως το 1949 περισσότερα από 20.000 άτομα στειρώθηκαν, κατά κύριο λόγο γυναίκες. Βέβαια τίποτα δεν μπορεί να συγκριθεί με την ιστορία της ευγονικής στη Γερμανία που είχε ανάγει ως στόχο την εξάλειψη των

φορέων των κληρονομικών ασθενειών και των κοινωνικά αποκλινόντων ώστε να καταστεί δυνατή «η προαγωγή των αρίστων». Ετσι με βάση τον σχετικό νόμο που ψηφίστηκε τον Ιούλιο του 1933, με την προοπτική της κάθαρσης της φυλής, στειρώθηκαν περίπου 350.000 άτομα με χειρουργική επέμβαση επειδή θεωρήθηκαν νοητικά κατώτεροι. Η παράνοια κορυφώθηκε με το πρόγραμμα ευθανασίας των ψυχασθενών που εφαρμόσθηκε την ίδια εποχή.
Δεν θα πρέπει να παραλείψουμε τις ευγονικές πρακτικές που εφαρμόστηκαν από την λευκή αγγλοσαξονική ελίτ της Αμερικής στις αρχές του αιώνα όταν είχαμε ένα πολύ μεγάλο  μεταναστευτικό κίνημα στις ΗΠΑ και ταυτόχρονα την Οκτωβριανή επανάσταση με την αύξηση της διάδοσης των σοσιαλιστικών ιδεών. Ήταν επομένως αναμενόμενο να αισθάνεται αυτή η ελίτ ότι απειλείται η εξουσία της από όλους αυτούς τους διαφορετικούς Ιρλανδούς, Εβραίους, Ιταλούς. Ακόμη δε περισσότερο όταν αυτοί οι άνθρωποι άρχισαν και οργανώνονται στα συνδικάτα και να μπολιάζονται με σοσιαλιστικές ιδέες. Γιαυτό άρχισε να αναζητά η άρχουσα τάξη τη φιλοσοφική και επιστημονική κάλυψη του διωγμού απέναντι στις μάζες που την αμφισβητούσαν. Να θεωρηθούν δηλαδή ότι όλες αυτές οι μάζες έχουν κατώτερα βιολογικά κληρονομήσιμα χαρακτηριστικά και ως εκ τούτου έπρεπε να επιβληθούν νόμοι αποκλεισμού αυτών των ανθρώπων. Έτσι το 1924 οι Αμερικανοί  ψήφισαν την οδηγία Johnsonact που περιόριζε δραστικά, με ευγονικά επιχειρήματα, την είσοδο νέων μεταναστών, διότι τάχα οι νέοι μετανάστες που προέρχονταν κυρίως από τις ανατολικές χώρες και την νότια Ευρώπη ήταν από γενετική άποψη κατώτεροι από τους μετανάστες βόρειας  καταγωγής. Αυτό σχετικά με τις ΗΠΑ. Όσον αφορά τη Γερμανία έχουμε μια χώρα που έχει βγει από τον Α΄ παγκόσμιο πόλεμο με μια ήττα και δύο οικονομικές κρίσεις το 1923 και το1929-1933. Τότε αρχίζει να χτίζεται η νέα Γερμανία με την άνοδο του Χιτλερισμού και του Ναζισμού. Αυτή όμως η μεγάλη Γερμανία δεν μπορεί να γίνει κατά την αντίληψη τους με… τσιγγάνους, κομμουνιστές ομοφυλόφιλους ή Εβραίους. Οι Εβραίοι βέβαια δεν έχουν την ίδια εξήγηση αποκλεισμού με τους προηγούμενους, αλλά ότι συμμετέχουν σε ένα μεγάλο οικονομικό λόμπι πάρα πολύ κλειστό που δεν ευνοεί την ενσωμάτωση τους στη μεγάλη Γερμανία που στοχεύει στην οικονομική αυτοδυναμία και στην ομοιογένεια. Άρα και αυτοί πρέπει να εξοντωθούν.
Έτσι έχουμε δύο πόλους: τις ΗΠΑ και τη Γερμανία που εφαρμόζουν πολιτικές ευγονικής. Η μία για να περιφρουρήσει την εξουσία της και η άλλη επιδιώκοντας να μεγαλώσει την οικονομική και κοινωνική αυτοδυναμία της και την κυριαρχία της στον κόσμο.

2. Η περίοδος της νέας ευγονικής

Όλη αυτή η φρίκη, κυρίως της ναζιστικής θηριωδίας, προκάλεσε αποτροπιασμό στον κόσμο. Αποτέλεσμα ήταν μετά το δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο, αυτό το κίνημα για την καθαρότητα της φυλής να υποχωρήσει. Αυτή η υποχώρηση βέβαια δεν κράτησε πάρα πολύ.
Πρέπει όμως να πούμε εξ’αρχής ότι η νέα ευγονική δεν σχετίζεται  αναγκαστικά με τη ναζιστική εμπειρία από την οποία πέρασαν βέβαια και πενήντα χρόνια και ακόμη δεν ταυτίζεται με τη βία και τη φυλετική καθαρότητα. Η νέα ευγονική είναι ίσως πολύ πιο επικίνδυνη παρόλο που  δεν έχει μέσα της ούτε τη βία ούτε τον εξαναγκασμό. Στη δεκαετία του ’70 εμφανίζεται κάτι καινούριο, όπου η φύση της ευγονικής είναι πολύ πιο εκλεπτυσμένη. Στη νέα γενετική οι γενετικοί χειρισμοί δεν έχουν τίποτα το κοινό με τα πρωτόγονα εργαλεία της ευγονικής του παρελθόντος δηλαδή της υποχρεωτικής στείρωσης και της ευθανασίας. Το ζοφερό παρελθόν της Γερμανίας δεν επιτρέπει τον  κόσμο που έχει βγει από τη φρίκη του Β΄ παγκοσμίου πολέμου να υιοθετήσει αυτά τα εργαλεία. Έτσι περνάμε σε μια νέα ευγονική  που έχει ένα καινούριο στοιχείο. Το στοιχείο αυτό είναι ότι έχουμε πλέον περάσει σε μια εθελοντική αποδοχή της νέας ευγονικής. Ακόμη, τα εργαλεία της νέας γενετικής μηχανικής και της βιοτεχνολογίας είναι οι νέες τεχνικές χειρισμού του DNA με τις οποίες μπορούμε να κόβουμε, να μεταφέρουμε, να αλλάζουμε τμήματα του DNA, έχουμε τη χαρτογράφηση βεβαίως του DNA, την κλωνοποίηση, τον καθορισμό της γενετικής ταυτότητας, τον προσδιορισμό των γενετικών προδιαθέσεων, τη γονιδιακή θεραπεία, τους γενετικά τροποποιημένους οργανισμούς και άλλα. Εκείνο που πρέπει να επισημάνουμε είναι ότι αυτά τα εργαλεία αλλαγής των γονιδίων είναι από τη φύση τους εργαλεία ευγονικής. Απλώς εδώ και λίγα χρόνια η κοινωνία εξοικειώνεται με αυτή την ευγονική στον άνθρωπο μέσω των γενετικά τροποποιημένων οργανισμών φυτών και ζώων. Το γεγονός ότι από γενετικά τροποποιημένα ζώα παίρνουμε χρήσιμες φαρμακευτικές ουσίες δεν αλλάζει το γεγονός ότι πρόκειται για ευγονική που εξοικειώνει τον άθρωπο στη συνολική ιδέα της ευγονικής.
Επιπλέον το νέο στοιχείο πλέον στη νέα ευγονική είναι η εθελοντική προσχώρηση, όπως αναφέραμε και όχι ο καταναγκασμός. Εδώ υπεισέρχεται η αγορά, η καταναλωτική επιθυμία και η προσπάθεια να πεισθούν οι άνθρωποι,  ιδιαίτερα οι νέοι μελλοντικοί γονείς, ότι είναι ηθικά αποδεκτό και επιθυμητό να μην αφήσουν την τεκνοποίηση και την γενετική σύσταση των παιδιών τους στην τύχη και στην όποια κληρονομικότητα. Να αποτραπεί η γέννηση ενός ατόμου με «κατώτερα»  γενετικά γνωρίσματα, ή ακόμη -όπως κάνουμε στα διαγονιδιακά ζώα που τους προσθέτουμε νέα  γονίδια- να εμπλουτισθεί το γενετικό του υλικό με νέα «καλά» γονίδια στο όνομα της μεγαλύτερης αποδοτικότητας, του ανταγωνισμού και της βέλτιστης κοινωνικής και  οικονομικής εξέλιξης.  

        

2.1. Γονιδιακή θεραπεία στον άνθρωπο

Ήδη είμαστε στην εποχή που μπορούμε να αλλάζουμε τα παθολογικά γονίδια στις ασθένειες που έχουν γενετικό υπόβαθρο και μ’ αυτό τον τρόπο να τις θεραπεύουμε ριζικά αντί να αντιμετωπίζουμε απλά τα συμπτώματά τους. Τούτο δεν είναι κακό. Αν όμως το δούμε σε μια προοπτική θα λέγαμε ότι έχοντας σήμερα την ικανότητα να αλλάζουμε τη φύση των γονιδίων, θα μπορούμε πέρα από το αλλάζουμε τα παθολογικά γονίδια, αύριο να επιχειρήσουμε να αλλάξουμε και τα μη επιθυμητά γονίδια χρησιμοποιώντας ακριβώς τις ίδιες τεχνικές. Στην περίπτωση αυτή προκύπτουν δύο ζητήματα. Πρώτο ζήτημα είναι ποιος θα ορίσει τι είναι επιθυμητό γονίδιο και τι όχι, ποια είναι η νορμα, το φυσιολογικό και το τέλειο και με ποια κριτήρια. Και δεύτερο, ποιος θα έχει την ανάθεση, την εξουσιοδότηση και την εξουσία να αποφασίσει κάτι τέτοιο.
Πάντως εάν αποδεχτούμε την ιδέα της γονιδιακής θεραπείας και την ευγονική αντίληψη που απορρέει από αυτήν είναι δύσκολο να καθορίσουμε το όριο ανάμεσα στο φυσιολογικό και το παθολογικό. Γιατί εάν αποδεχτούμε ότι είναι θεμιτό να αλλάζουμε τα γονίδια που σχετίζονται με σοβαρές διαταραχές όπως ο διαβήτης, η μεσογειακή αναιμία, η κυστική ίνωση κ.α, τότε γιατί να μην «θεραπεύσουμε» και λιγότερο σοβαρές διαταραχές όπως η αχρωματοψία, η παχυσαρκία, και άλλες; Και τότε, τι θα εμποδίσει να επεκταθούμε σε καταστάσεις που δεν είναι διαταραχές, όπως είναι το χρώμα του δέρματος, το ύψος του σώματος και άλλα χαρακτηριστικά;
Τέλος θα διαπιστώσουμε πως βαδίζοντας σ’ αυτό τον δρόμο είναι αναπόφευκτο να προχωρήσουμε ακόμα περισσότερο με το να τοποθετήσουμε γονίδια με νέες ιδιότητες όπως συμβαίνει στα διαγονιδιακά ζώα έτσι ώστε το άτομο να αποκτήσει νέες ιδιότητες που δεν είχε προηγουμένως. Αντιλαμβάνεται βεβαίως ο καθένας ότι δεν υπάρχει διαχωριστική γραμμή μεταξύ της επισκευής των γενετικών ατελειών όταν υπάρχει μια ασθένεια και της βελτίωσης του είδους. Είναι ένα απλό βήμα. Στη μία περίπτωση κάνεις επιδιόρθωση γενετική γιατί έχεις μια ασθένεια και στην άλλη κάνεις μια γενετική προσθήκη ώστε να πάρεις ένα  επιθυμητό αποτέλεσμα.

2.2. Προεμφυτευτική διάγνωση

Εδώ και λίγα χρόνια έχουμε εισέλθει στην εποχή της προεμφυτευτικής διάγνωσης. Εδώ πρόκειται για μια διαδικασία όπου κατά την εξωσωματική γονιμοποίηση μετά τον πολλαπλασιασμό του γονιμοποιημένου ωαρίου σε 8 ή 16 κύτταρα, αφαιρούμε ένα κύτταρο και εξετάζουμε τη γονιδιακή του σύσταση η οποία αντανακλά τη σύσταση του συνόλου του νέου οργανισμού. Εάν δεν υπάρχει πρόβλημα εμφυτεύεται στη μήτρα της γυναίκας η υπόλοιπη μάζα των κυττάρων και προχωρά η κύηση. Εάν υπάρχει, επαναλαμβάνεται η διαδικασία από την αρχή.

Το θέμα μας γίνεται πιο περίπλοκο αν αν σκεφτούμε τι θα συμβεί εάν συνδυαστούν ότι δυο τεχνικές, δηλαδή η προεμφυτευτική διάγνωση και η γονιδιακή θεραπεία. Τότε δεν θα διαπιστώνουμε απλά εάν η μάζα των κυττάρων που έχουμε μπροστά μας, δηλαδή το προέμβρυο, έχει καλό ή κακό γενετικό υλικό, αλλά θα μπορούμε μέσω της γονιδιακής θεραπείας να αλλάζουμε τη γονιδιακή σύσταση του προεμβρύου, να εξαλείφουμε ή να εμφυτεύουμε νέα χαρακτηριστικά, όπως ήδη κάνουμε  με τα διαγονιδιακά  ζώα εδώ και λίγα χρόνια, και μετά να το εμφυτεύουμε στη μήτρα. Δηλαδή εδώ δεν έχουμε απλώς μία διάγνωση αλλά μια  κατασκευή.
Και απευθυνόμενος στους ένθερμους οπαδούς της προεμφυτευτικής διάγνωσης, θα έλεγα να αναλογιστούμε το εξής: Εάν η η ανθρωπότητα είχε στα χέρια της πριν από εκατό, εκατόν πενήντα χρόνια την προγεννητική και την προεμφυτευτική διάγνωση και αποκλείονταν από τη γέννηση άτομα με ατέλειες, τότε δεν θα είχε γεννηθεί ο Βαν Γκογκ ο οποίος έπασχε από επιληψία, ούτε ο Αϊνστάιν που έπασχε από δυσλεξία, ούτε ο Τολούζ Λοτρεκ που έπασχε από ατελή οστεογένεση, ούτε ο Στηβεν Χόκινγκ που πάσχει από μυατροφική παράλυση. Κι αυτό γιατί η κοινωνία θα έκρινε ότι αυτά τα «αποκλίνοντα» άτομα καλό θα ήταν να μην έχουν γεννηθεί. Καθαρή εφαρμογή ευγονικής.
Με βάση αυτό να αναλογιστούμε ότι ο άνθρωπος είναι το πρώτο πλάσμα στην ιστορία του πλανήτη που μπορεί να επανασχεδιάζει τον εαυτό του και το μέλλον του. Είναι αυτός δηλαδή που είναι σε θέση πλέον να επαναπρογραμματίσει τον ίδιο του τον εαυτό προσθέτοντας ή αφαιρώντας γονίδια. Και το ζήτημα είναι εάν η ανθρωπότητα έχει τον ηθικό εξοπλισμό να χειριστεί αυτές τις ανακαλύψεις με φρόνηση και αυτοπεριορισμό.
Συμπερασματικά θα λέγαμε ότι ο ευγονισμός δεν ταυτίζεται με το ρατσισμό ούτε αναγκαστικά με τα ολοκληρωτικά καθεστώτα. Στις μέρες μας, στις λεγόμενες αναπτυγμένες χώρες  και  δημοκρατικές κοινωνίες, επιβιώνει με νέα μορφή. Δηλαδή ο ευγονισμός ακόμη και αν δεν είναι ρατσιστικός, η βαθύτερη φύση του ειναι ότι πιστεύει ότι η εξέλιξη του ατόμου και της κοινωνίας μπορεί να επέλθει με ιατρογενετικές επεμβάσεις κυρίως στη διαδικασία της τεκνοποίησης. Δηλαδή η πρόοδος  της κοινωνίας και του ανθρώπου δεν θα γίνεται΄πλέον με βάση τις κοινωνικές συνιστώσες, δηλαδή με στοιχεία παράδοσης, πολιτισμού, οικογένειας, συντροφικότητας, αλληλεγγύης, κοινωνικών αγώνων, αλλά με γονιδιακή κατασκευή και ανακατασκευή. Αυτή η γονιδιακή κατασκευή θα γίνεται με βάση ορισμένα πρότυπα κανονικότητας και νόρμας που έχει στο μυαλό της η εκάστοτε  άρχουσα τάξη. Έτσι η ευγονική μπορεί να θεωρηθεί ως στοιχείο της ιδεολογίας της καπιταλιστικής κοινωνίας. Ακριβέστερα όχι μόνο της καπιταλιστικής κοινωνίας αλλά της εκάστοτε εξουσιαστικής κοινωνίας όποια και αν είναι αυτή, καθώς εντάσσεται και εξυπηρετεί αυτή την κοινωνία σε δύο επίπεδα. Πρώτον, η όλη διαδικασία εντάσσεται στα αγοραία εμπορεύματα γιατί  δημιουργεί κέρδος και το κέρδος από την ευγονική στις μέρες μας είναι τεράστιο, και δεύτερον, η ευγονική εντάσσεται στο κοινωνικό εποικοδόμημα που βοηθά στην αναπαραγωγή της κυρίαρχης ιδεολογίας. Και αυτό ίσως είναι το πιο σημαντικό από όλα.

http://kourakis.gr/articles/%CE%97-%CE%B5%CF%85%CE%B3%CE%BF%CE%BD%CE%B9%CE%BA%CE%AE-%CF%83%CE%AE%CE%BC%CE%B5%CF%81%CE%B1

Σχετικοί σύνδεσμοι:'=

Οι γιατροί του Τρίτου Ράιχ (ιστορικό ντοκιμαντέρ)

Ο βιονικός άνθρωπος είναι γεγονός

Το ταξίδι του DNA – ένα αντιρατσιστικό βίντεο (Momondo the DNA journey)

Η Ιστορία των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (Video)

Η ζωή της Άννας Φρανκ (βιογραφία και βίντεο)

Απαράδεκτη η αναπαραγωγική κλωνοποίηση

Η θέση της Εθνικής Επιτροπής Βιοηθικής για τα Παιδιά "κατά παραγγελία"

Γενετικά τροποποιημένα έμβρυα: Διανθρωπισμός, ο νέος εφιάλτης της ανθρωπότητας