Βιονικά πόδια, i-Limb και άλλα «υπεράνθρωπα» προσθετικά μέλη που προκαλούν τη ζήλεια…

Ο καθηγητής του ΜΙΤ Hugh Herr,
στο εξώφυλλο του περιοδικού
Design News.
Φωτογραφία adrienbisson.com

Κατά τον Hugh Herr, καθηγητή στο MIT, διευθυντή του Biomechatronics Group στο MIT Media Lab και ομιλητή στα Ted, Lab και ομιλητή στα Ted, ίσως και να υπάρχουν κάποια πλεονεκτήματα αν χάσεις ένα πόδι: ας πούμε μειώνεται κατά 50% το κόστος του πεντικιούρ, κι ένα ζευγάρι κάλτσες αντέχει διπλάσιο χρόνο. «Είναι σχεδόν άδικο», λέει για τα πλεονεκτήματα των ακρωτηριασμένων σε σχέση με τους αρτιμελείς. «Καθώς η τεχνολογική εξέλιξη στην προσθετική μελών είναι ραγδαία, οι χρήστες των προσθετικών μελών μπορούν να εκμεταλλευτούν τις εξελίξεις αυτές. Μπορούν να κάνουν «upgrade» στις βιολογικές τους δυνατότητες, κάτι που ένας αρτιμελής άνθρωπος δεν μπορεί να κάνει στο βιολογικό του σώμα».

Ο Herr μόνον επιφανειακά αστειεύεται και μιλά εκ πείρας: ήταν 17 ετών όταν έχασε και τα δύο πόδια του σε ένα ατύχημα στη διάρκεια μιας εκδρομής ορειβασίας στο Mount Washington. Δεν θέλει να τον λυπούνται. Αντ’αυτού, φορά τα καλωδιωμένα, αστραφτερά υπερτεχνολογικά του προσθετικά μέλη -ρομποτικούς αστραγάλους και πόδια που μπορούν να τον προωθήσουν στην άλλη άκρη του χώρου με  εκτινάξεις των 400-watt- και νιώθει πως του χαρίζουν δύναμη και στυλ, έναν περίεργο μαγνητισμό του πολύ κακού παιδιού. «Όταν η τεχνολογία λειτουργεί,  όταν μπορεί να σε κάνει πιο δυνατό ή πιο γρήγορο απ’ό,τι ήσουν. Η εικόνα που έχουν οι άλλοι για σένα αλλάζει σε μια νύχτα. Γίνεσαι ξαφνικά δυνατός και υπολογίσιμος», λέει.

Από το “ξύλινο” στο βιονικό πόδι

Όποιος ακούει τις λέξεις «προσθετικά μέλη» μπορεί να θεωρεί ύβρη την ανέμελη στάση του Herr. Η σκέψη ότι ένα τεχνητό μέλος μπορεί να κάνει κάποιον πιο δυνατό ή πιο γρήγορο, ή να προσφέρει κάποιο άλλο κοινωνικό πλεονέκτημα, δημιουργεί σκεπτικισμό. Το να φοράς προσθετικό πόδι μπορεί να είναι άβολο ή να προκαλεί πόνο. Είναι μια εμφανής απόδειξη απώλειας και πληγωμένης υγείας. Και, για τους περισσότερους, δεν θεωρείται σύμβολο κοινωνικού στάτους.

Photograph by Jesse Frohman

Σε μεγάλο βαθμό, ο σκεπτικισμός μας απέναντι στη στάση του Herr οφείλεται στο ότι για πολλά  χρόνια, τα προσθετικά μέλη ήταν άσχημα, απωθητικά, ακόμη και τρομακτικά. Ποιος θα αποκαλούσε ένα τεχνητό μέλος «αντικείμενο design», όπως θα έλεγε για ένα Audi ή για ένα iPhone;  Ποιος θα θεωρούσε πως θα γινόταν καλύτερος ή ωραιότερος με ένα τεχνητό μέλος

«Όταν ανέλαβα το πόστο μου», λέει ο Stuart Mead, CEO της Touch Bionics, μιας σκωτσέζικης εταιρίας

προσθετικής και ρομποτικής «μου έκανε εντύπωση πόσο καταθλιπτικά ήταν όλα αυτά. Το τμήμα προσθετικής ήταν στο βάθος του νοσοκομείου, στα υπόγεια γραφεία. Η εμφάνιση των περισσότερων τεχνητών μελών ήταν απωθητική, μισο-ανθρώπινη και μισο-πλαστική. Αυτό το άσχημο ροζ χρώμα». Αυτό πλέον αλλάζει, καθώς τα σύγχρονα προσθετικά μέλη κατασκευάζονται με υλικά υψηλής τεχνολογίας που χρησιμοποιούνται στα σπορ αυτοκίνητα και στην αεροναυπηγική, οι σχεδιαστές τους δίνουν ανενδοίαστα τη λάμψη των ανθρακονημάτων, ενώ η νευροσυνδεσμολογία και η μυοηλεκτρική προσφέρουν στους ακρωτηριασμένους τη χαρά τη φυσιολογικής λειτουργίας.

Η ανάπτυξη του κλάδου των προσθετικών μελών εξηγείται από την αύξηση του πλήθους ακρωτηριασμών στον ανεπτυγμένο κόσμο. Μόνο στις ΗΠΑ υπάρχουν περίπου 1,7 εκατομμύρια ακρωτηριασθέντες, εκ των οποίων μόνο το 0,1% είναι στρατιώτες που επιστρέφουν από στρατιωτικές επιχειρήσεις. Δυστυχώς, ο πληθυσμός αυτός αναμένεται να αυξηθεί δραματικά: Το Center for Disease Control and Prevention των ΗΠΑ προβλέπει πως 29 εκ. Αμερικανών θα έχουν διαγνωσθεί με διαβήτη ως το 2050, αυξάνοντας έτσι σημαντικά την πιθανότητα για ακρωτηριασμό των κάτω μελών τους. Ο διαβήτης και τα αγγειακά νοσήματα, και όχι ο πόλεμος, αποτελούν σήμερα την πρώτη αιτία ακρωτηριασμού, ως αποτέλεσμα της αύξησης της παχυσαρκίας κατά 37% μέσα σε λιγότερα από 10 χρόνια. Τα τελευταία στοιχεία στις ΗΠΑ δείχνουν ότι σε ένα μόνον έτος, γίνονται περίπου 84.000 ακρωτηριασμοί.

Δεν αποτελεί έκπληξη, λοιπόν, ότι ο κλάδος της προσθετικής διέρχεται μιας περιόδου εκρηκτικής ανάπτυξης. Στην εποχή της τεχνολογικής επανάστασης, τα νέα προϊόντα προσθετικής φιλοδοξούν να κάνουν τους ακρωτηριασμένους πιο δυνατούς, πιο γρήγορους, και – κατά τον Herr – ακόμη και πιο ελκυστικούς από τους αρτιμελείς. Η i-Walk με συμμετοχή του MIT αναπτύσσει το PowerFoot One, το «πρώτο προσθετικό πόδι του κόσμου που είναι ενεργητικά ηλεκτροκινούμενο». Ο προϋπολογισμός του Brown University’s Center for Restorative and Regenerative Medicine  αγγίζει το δυσθεώρητο ποσό των $7 εκ. δολαρίων. Και η DEKA Research στο Manchester / New Hampshire αναπτύσσει το Luke, έναν ηλεκτρονικό προσθετικό βραχίονα (με το όνομα του Luke Skywalker από τον Πόλεμο των Άστρων).

 Τα βιονικά δάχτυλα του Michael Bailey

Οι σύγχρονες μηχανές προσθετικής – γιατί περί μηχανών πρόκειται πλέον – είναι τόσο πολυτελείς και τόσο αποτελεσματικές, που κάποιοι μπορεί και να τις ζηλέψουν, κατά τον Herr. Η περίπτωση του 24χρονου Michael Bailey, φοιτητή από τη Georgia, είναι ενδεικτική.

Ο Michael Bailey εργάζεται κανονικά
με το βιονικό του χέρι.
Φωτογραφία touchbionics.com

Τον Μάρτιο του 2008, ο Bailey ασχολούνταν με τη συντήρηση μιας δεματικής μηχανής σε μια χαρτοβιομηχανία. Η δεματική μηχανή είναι σχεδιασμένη να πιάνει με μεταλλικούς γάντζους πακέτα χαρτιού 2 τόνων και να τα δένει με γαλβανισμένες μεταλλικές κορδέλες. Η μηχανή πιάνει τις μεταλλικές κορδέλες, τις κόβει και τις στρίβει για να κλείσει το πακέτο. «Αυτό ακριβώς έκανε η μηχανή εκείνη την ημέρα, μόνο που το έκανε στα δάχτυλα του αριστερού χεριού μου. Έγινε τόσο γρήγορα που το μόνο που μπορούσα να κάνω ήταν να παρακολουθώ το ατύχημα να μου συμβαίνει», λέει ο Bailey. Μετά από 9 ώρες χειρουργείου, ο Bailey είχε μόνο δύο λειτουργικά δάχτυλα, τον αντίχειρα και τον δείκτη. Ενάμιση χρόνο μετά, του προσάρμοσαν ένα πρωτότυπο του νέου ProDigits της Touch Bionics, τα πρώτα βιονικά προσθετικά δάχτυλα στον κόσμο.

Και του αρέσει! Επιδεικνύει το βιονικό του χέρι. Γυρνά το κεφάλι του ταυτόχρονα με τα μεταλλικά του δάχτυλα, παριστάνοντας πως ολόκληρο το σώμα του κι όχι μόνο τα δάχτυλά του είναι ρομποτικό, σαν τον Terminator. «Πραγματικά με εκπλήσσει, συναντώ πολλούς που ζηλεύουν το χέρι μου», λέει ο Bailey. «Μου λένε ‘Ωω, θέλω κι εγώ ένα χέρι ρομπότ’». Εκείνο όμως που τον εκπλήσσει περισσότερο είναι η ίδια του η αντίδραση: «Όταν φοράω τα βιονικά μου δάχτυλα, νιώθω πραγματικά διαφορετικός, νιώθω δυνατός. Όσο παράξενο κι αν ακούγεται, όταν έχεις μια συσκευή ενσωματωμένη στο σώμα σου, είναι δικό σου κομμάτι και σε κάνει να νιώθεις υπεράνθρωπος. Είναι πολύ δυνατό συναίσθημα». Έτσι τώρα ο Bailey περιμένει την ημέρα που θα μπορέσει να ακρωτηριάσει τα δύο τελευταία δικά του δάχτυλα: «Είναι κάτι που δεν θα το έλεγα ποτέ αν δεν είχε συμβεί το ατύχημα. Όμως είπα στην Touch Bionics ότι θα ακρωτηριάσω και το υπόλοιπο αριστερό μου χέρι αν μπορούν να κάνουν όλα τα δάχτυλά μου ρομποτικά».

Ο Young της Otto Bock HealthCare, λέει πως ο Bailey δεν αποτελεί μοναδική περίπτωση. Πολλοί ακρωτηριασμένοι προχωρούν πλέον σε μεγαλύτερη αφαίρεση υγιούς ιστού προκειμένου να μπορέσουν να προσαρμόσουν πρόσθετα μέλη με περισσότερες τεχνολογικές δυνατότητες. Οι ορθοπεδικοί χειρούργοι ως τώρα προσπαθούσαν να σώσουν όσο περισσότερο από το τραυματισμένο ή άρρωστο μέλος. Πλέον όμως, φαίνεται πως η χειρουργική προσέγγιση επηρρεάζεται από τις απαιτήσεις των τεχνολογικά εξελιγμένων προσθετικών μελών. Όλο και περισσότεροι ακρωτηριασθέντες καταφεύγουν σε επανεπεμβάσεις για το σκοπό αυτό. Ο Young συνεχίζει: «Είναι πολύ απλό. Όσο πιο μακρυά είναι τα προσθετικά πόδια, τόσο μεγαλύτερη ενέργεια αποθηκεύεις και διαθέτεις. Με ένα μακρύτερο προσθετικό πόδι, μπορείς να πας από ένα πόδι που περπατάς σε ένα πόδι με το οποίο τρέχεις. Έτσι ορισμένοι ακρωτηριασθέντες βρίσκονται στη θέση να πουν, για παράδειγμα, ‘Αν θέλω ένα γόνατο που θα που επιτρέπει να παίζω μπάσκετ, πρέπει να μειώσω το βιολογικό μου πόδι. Ας αφαιρέσω άλλες τέσσερεις ίντσες από το πόδι μου, γιατί αυτό το προσθετικό πόδι το θέλω’».

Βεβαίως, όλος αυτός ο υψηλής τεχνολογίας εξοπλισμός είναι ακριβός. Ένα Otto Bock C-Leg, για παράδειγμα, που συνδέεται σε ειδικά κατασκευασμένη υποδοχή που προσαρμόζεται στο βιολογικό πόδι, συν ένα high-tech πόδι, μπορεί να κοστίζουν πάνω από $50,000. Αντίστοιχα ακριβά είναι και τα προσθετικά άνω άκρα υψηλής τεχνολογίας. Έτσι μερικοί ακρωτηριασθέντες βρίσκονται στη θέση της Carrie Davis, που γεννήθηκε με ένα μόνο μπράτσο, και λέει: «Κουβαλάω έναν σάκο μπράτσων που αξίζουν περισσότερο από το σπίτι μου».

Αλλαγή παραδείγματος…

Αλλά ας επιστρέψουμε στον Hugh Herr και στην ίσως τελικά όχι και τόσο παράδοξη άποψή του, ότι πλέον τα προσθετικά μέλη μπορεί να προκαλούν ζήλεια. Μας θυμίζει την περίπτωση του Oscar Pistorius: To 2008, o Νοτιοαφρικανός σπρίντερ ήθελε να αγωνιστεί με τα χρώματα της πατρίδας του στους Ολυμπιακούς Αγώνες. Το προσωπικό του ρεκόρ στα 400 μέτρα ήταν λίγα δέκατα πάνω από τον επίσημο χρόνο πρόκρισης στους Ολυμπιακούς Αγώνες, και ήθελε να δοκιμάσει. Ωστόσο η IAAF τον απέρριψε, με το επιχείρημα ότι δεν ήταν αρτιμελής. Ή μάλλον με το επιχείρημα πως είχε μέρος των βιολογικών του ποδιών αλλά έτρεχε με μέλη carbon-fiber Cheetah της össur. Η IAAF θεωρούσε πως τα Cheetah έδιναν στον Pistorius ένα πλεονέκτημα επί των αρτιμελών elite αθλητών που θα τον συναγωνίζονταν.

Ο Herr διαπιστώνει μια ριζική αλλαγή οπτικής: Εκεί που παλαιότερα θα νιώθαμε οίκτο για τον ακρωτηριασμένο αθλητή και θα τον ζητωκραυγάζαμε καθώς θα πάλευε να αγωνιστεί, τώρα τον αποκλείουμε από διοργανώσεις ως… υπερβολικά δυνατό. Όμως, αν το δούμε αλλιώς, κάποια μέρα στο εγγύς μέλλον οι Παραολυμπιακοί  Αγώνες μπορεί να γίνουν οι αγώνες όπου πλήθη θα συρρέουν για να δουν αθλητές που θα πηγαίνουν γρηγορότερα, υψηλότερα, δυνατότερα.

Ο Herr παρέστη ως εμπειρογνώμονας στο Court of Arbitration for Sport όπου ο Pistorius κατέφυγε με έφεση κατά της απόφασης της IAAF. Η μαρτυρία του περιλάμβανε στατιστικά δεδομένα που έδειχναν ότι τα προσθετικά μέλη του Pistorius είχαν τόσα πλεονεκτήματα όσα και μειονεκτήματα. Για παράδειγμα, τα πόδια του βρίσκονταν σε επαφή με το έδαφος 14% περισσότερο χρόνο από τους αρτιμελείς αθλητές (ένα μειονέκτημα), αλλά περνούσε 34% λιγότερο χρόνο στον αέρα μεταξύ διαδοχικών βημάτων και χρειαζόταν 21% λιγότερο στον βηματισμό του, ενώ το “μεταβολικό κόστος τρεξίματος” ήταν 17% χαμηλότερο (όλα πλεονεκτήματα). Ο Pistorius ήταν δηλαδή περίπου ίσος με τους αρτιμελείς συναθλητές του εκείνη τη στιγμή, αλλά ίσως να αρκούσαν ένα- δύο αναβαθμίσεις των προσθετικών ποδιών του για να ξεπεράσει τους Usain Bolts και τους Tyson Gays του κόσμου.

Το πρόβλημα, πάντως, του Herr, ήταν πως η IAAF δεν απέρριπτε τον εξοπλισμό του αθλητή αλλά τον ίδιο τον αθλητή. Δεν απαγόρευε έναν τεχνολογικό εξοπλισμό, όπως η FINA είχε απαγορεύσει στην κολύμβηση την πρώτη κολυμβητική στολή LZR Racer της Speedo, αλλά απέκλειε τον άνθρωπο.

Ο Matt Albuquerque. 
Φωτογραφία 
Next Step Bionics & Prosthetics, Inc

«Το έχουμε δει να συμβαίνει», λέει ο Matt Albuquerque, ιδρυτής της Step Orthotics and Prosthetics. «Αρτιμελείς συνάνθρωποί μας μπορεί να φοβούνται το πλεονέκτημα του ακρωτηριασθέντος. Φοβούνται πως με το προσθετικό μέλος δεν γίνεσαι ξανά ‘φυσιολογικός’, αλλά καλύτερος. Και κανείς δεν θέλει να τον κερδίσει κάποιος που έχει μόνο ένα πόδι. Γιατί αν γίνει αυτό, σίγουρα δεν θα καμαρώνει στις παρέες του, σας το εγγυώμαι».

Ο Albuquerque λέει πως πολλοί ασθενείς έρχονται πρώτη φορά να τον δουν με τη νοοτροπία του «ξύλινου ποδαριού», πεπεισμένοι δηλαδή ότι ο ακρωτηριασμός τους θα τους κρατήσει για πάντα υποδεέστερους και το προσθετικό τους μέλος θα είναι κάτι άσχημο και κατώτερων προδιαγραφών.  Έπειτα ανακαλύπτουν ότι κάποιοι θα τους θεωρούν υπερβολικά ανταγωνιστικούς με τις όμορφες, γυαλιστερές προσθετικές συσκευές τους. «Έχω έναν φίλο που έχασε και τα δύο του πόδια στον πόλεμο του Βιετνάμ. Σήμερα είναι εξαιρετικός στο γκολφ. Εγώ πάλι είμαι αρτιμελής αλλά πολύ κοντός. Μας αρέσει να παίζουμε γκολφ μαζί. Αλλά κανείς δεν θέλει να παίζει εναντίον μας, γιατί κανείς δεν θέλει να χάσει από έναν νάνο κι έναν τύπο χωρίς πόδια».

Καθώς ανάβει η συζήτηση, καθώς τα ρομπότ κάνουν εγχειρήσεις και φτιάχνουν αυτοκίνητα και μεγαλώνει η υπόνοια πως ο βιολογικός μας εξοπλισμός μπορεί και να μην είναι τέλειος, ο Herr μας προσφέρει μια πιο προσιτή προοπτική: Τα προβλήματα όρασης, μας λέει, αποτελούν ιατρικό πρόβλημα. Τα γυαλιά όρασης είναι προσθετικός εξοπλισμός. Σήμερα δεν τα σκεφτόμαστε πλέον έτσι, αλλά στο παρελθόν θεωρούνταν καθαρά ιατρικός εξοπλισμός. Σήμερα είναι αντικείμενο μόδας, και μάλιστα ακριβό. Πολλοί θα μπορούσαν να φορούν φακούς επαφής, όμως προτιμούν να φορούν γυαλιά επειδή τους δίνουν στυλ, τους κάνουν να φαίνονται διανοούμενοι κ.λπ. Φορούν γυαλιά για να βελτιώσουν την εμφάνισή τους κι όχι μόνο την επίδοσή τους.

Κάτι αντίστοιχο θα γίνει λοιπόν στο μέλλον με τα προσθετικά άκρα. Ο Herr θεωρεί πως όσο τα προσθετικά μέλη γίνονται λειτουργικότερα και αισθητικώς ποιοτικότερα, τόσο ελκυστικότερους θα καθιστούν τους χρήστες τους, ακόμη κι αν η υφή, το χρώμα, το σχήμα τους έχουν πάψει να μοιάζουν ανθρώπινα.

«Και τελικά, γιατί να εμμένουμε να φαίνονται τα τεχνητά μέλη ανθρώπινα;» διερωτάται. «Μόνο η ανθρώπινη φύση είναι όμορφη; Και οι γέφυρες μπορεί να είναι όμορφες. Και τα αυτοκίνητα. Και τα κινητά τηλέφωνα. Δεν ακολουθούν το βιολογικό πρότυπο αλλά είναι όμορφα. Γιατί λοιπόν πιστεύετε ότι τα επόμενα χρόνια οι ακρωτηριασθέντες θα νοιάζονται αν τα προσθετικά τους μέλη μοιάζουν ανθρώπινα; Δεν θα νοιάζονται. Τα προσθετικά μέλη τους θα είναι έργα γλυπτικής».

Rehabline — Άγγελος και Ξενοφών Χρονόπουλος, Μιχάλης Γουγής — Τεχνητά Μέλη

Αναδημοσίευση από: https://rehabline-chronopoulos-gougis.gr/2018/01/22/bionica-podia-ilink-pou-prokaloun-zileia-2/