Ηθικά διλήμματα (Μέρος Α’)

Ηθικά διλήμματα

Του Παναγιώτη Δωρή,

Η καραντίνα αποτελεί μία ομολογουμένως επώδυνη κατάσταση αναγκαστικής απαγόρευσης των άσκοπων μετακινήσεών μας. Οι στιγμές που βιώνει η χώρα μας, αλλά και ο πλανήτης δεν απαντώνται για πρώτη φορά στην ανθρώπινη ιστορία, παρ’ όλα αυτά κανείς εν ζωή (μάλλον, μην είμαι και απόλυτος) δεν έχει ζήσει τέτοιου είδους συνθήκες διαβίωσης, χωρίς το αλληλένδετο του πολέμου ή ενός αυταρχικού καθεστώτος. Ο υβριδικός αυτός πόλεμος που αντιμετωπίζουμε απαιτεί βεβαίως σύνεση και υποταγή στις εντολές των καθ’ ύλην αρμοδίων υγειονομικών αρχών, καθώς μονάχα αυτές είναι οι επί της ουσίας υπεύθυνες για την κατανίκηση του φονικού αυτού ιού. 

Επομένως, κάθε πρόσφορο μέτρο που λαμβάνεται από την εκτελεστική εξουσία, ύστερα από γνωμοδότηση των προαναφερθέντων αρχών, οφείλουμε ως πολιτεία να τα εφαρμόζουμε απαρέγκλιτα, δίχως να αναζητούμε εάν τα μέτρα αυτά συμφωνούν με τις συνταγματικές επιταγές –έχουν διατυπωθεί και ακουστεί απίστευτες και φρενήρεις απόψεις τον τελευταίο καιρό- καθώς αυτά έχουν την απαραίτητη συνταγματική νομιμοποίηση, εφόσον το αναζητήσουμε ενδελεχώς και με την απαραίτητη αλληλεγγύη, μη αποβλέποντας σε μια δικαιωματοκρατική κοινωνία, αλλά σε μία πολιτεία.

Χωρίς να επιθυμώ να κουράσω άλλο τους αναγνώστες, οφείλω να τονίσω τα εξής: η περίοδος της καραντίνας αποτελεί πρόσφορη περίοδο περισυλλογής του ατόμου, διαπλάτυνσης των πνευματικών του οριζόντων και επαναπροσδιορισμού της πορείας του ως έλλογο ον, αλλά και ως πολίτη μιας πολιτικής κοινωνίας. Είναι ένα δυνατό crash test, με το οποίο ο άνθρωπος θα κατανοήσει την σαθρότητα της καθημερινότητας, αλλά ταυτόχρονα και την αναγκαιότητα της ρουτίνας αυτής. Όπως ανέφερα και στο προηγούμενό μου άρθρο, στο διάστημα αυτό θα γεννηθούν πλείστα ηθικά διλήμματα που αφορούν την ιατρική και το εν γένει περιβάλλον αυτής.

Ηθικά διλήμματα, όμως, παρατηρούνται στην καθημερινή ζωή. Άλλοι τα ονοματίζουν τραγικά, βαρύς ο όρος αυτός για εμένα. Αποτελεί ένα αναπόσπαστο κομμάτι της φιλοσοφίας, του δικαίου, των ανθρωπιστικών σπουδών, αλλά και όλων των κατευθύνσεων, όπως την ιατρική, την χημεία κλπ. 

Το ευτύχημα της όλης «πολεμικής» κατάστασης παρατηρείται στην επικοινωνία των ανθρώπων μέσω του διαδικτύου, η οποία επικοινωνία βοηθά στην κοινωνική συνοχή, κρατά όρθια θα μπορούσαμε να αναφέρουμε την κοινωνία την ίδια, αλλά επιπλέον επικουρεί ως βασικότατο μέσο στην εκπαίδευση και στην εργασία. Το κυριότερο επιγενόμενο συστατικό στοιχείο μιας κοινωνίας, το χρήμα και ο πλουτισμός, αν και η διακίνηση και η αύξησή τους μειώθηκε δραματικά, δεν έπαψε να δραστηριοποιείται μέσω της δυνατότητας που παρέχουν οι ηλεκτρονικές συναλλαγές, και οι οποίες στέκουν ως θεμέλια της οικονομίας την προκείμενη αυτή στιγμή. 

Έχοντας τεράστιο ενδιαφέρον για την ηθική και για τα ηθικά διλήμματα, έθεσα πέντε τέτοιου είδους στον προσωπικό μου λογαριασμό στο instagram και προς μεγάλη μου έκπληξη παρατηρήθηκε αθρόα συμμετοχή στα διλήμματα αυτά, μέσω των απαντήσεων που δόθηκαν. Έτσι θα αναλύσουμε ένα προς ένα τα διλήμματα που τέθηκαν, τις απαντήσεις των ακολούθων και θα προσπαθήσουμε να καταφύγουμε σε ορισμένα συμπεράσματα επί αυτών.

Το πρώτο ηθικό δίλημμα που τέθηκε είχε ως εξής: «Θα προτιμούσατε συνέχεια της καραντίνας για άλλο ένα έτος ή πληρωμή μηνιαίας συνδρομής στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης». Το 34% απάντησε το πρώτο και το 66% το δεύτερο. Αν και αρχικά θεώρησα ότι η δεύτερη απάντηση θα προτιμούνταν από ένα ποσοστό της τάξης του 85% και πλέον, τελικώς λάθεψα. Το αξιοσημείωτο είναι ότι ποσοστιαία τα δύο φύλλα μοιράζονταν επακριβώς στα παραπάνω ποσοστά! Δίχως να προσθέτω κάτι περαιτέρω, θεωρώ απόλυτα φυσιολογικές και τις δύο απαντήσεις, καθώς κανείς δεν γνωρίζει με ακρίβεια και με βεβαιότητα την χρονική διάρκεια της καραντίνας, η οποία θα διαρκέσει εφήμερα, ενώ αντίθετα η πληρωμή συνδρομής αποτελεί ένα οριζόντιο και άδικο μέτρο, το οποίο θα είχε μακροχρόνια ισχύ. Παρ’ όλα αυτά, η ελευθερία της διακίνησης με ωθεί στην δεύτερη επιλογή, τασσόμενος με την πλειοψηφία.

Το επόμενο ηθικό δίλημμα που είχαμε να αντιμετωπίσουμε είχε τραγική κατάληξη και στα δύο ενδεχόμενα σενάρια. «Βρίσκεσαι σε ένα δωμάτιο και ένας άγνωστος απειλεί να σκοτώσει τον φίλο σου ή πέντε άγνωστα για εσένα άτομα. Όλοι τους, συμπεριλαμβανομένου και του φίλου σου, είναι αθώοι. Ο κλήρος πέφτει σε εσένα να διαλέξεις ανάμεσα σε αυτές τις δύο επιλογές. Ποιον θα σώσεις;» Ένα αρκετά δύσκολο στην απάντησή του δίλημμα, καθώς έχουμε να διαπραγματευτούμε θανάτους. Το 65% των ερωτηθέντων απάντησε ότι θα έσωζε τον φίλο του και το 35% τα πέντε άτομα, ποσοστά που συμφωνούν και με την κατανομή ανάλογα με το φύλο. Στο δίλημμα αυτό καταλαμβάνουμε την θέση της Μοίρας και αποφασίζουμε θέτοντας επί ζυγού τις δύο επιλογές μας. Η πρώτη επιλογή σχετίζεται με την συναισθηματικότητα του ατόμου και η δεύτερη με μια ψυχρή ρεαλιστική οπτική. Συγκρούεται το ποιοτικό με το ποσοτικό κριτήριο και γεννώνται πολλά ερωτήματα, όπως έχει αξία η ζωή, και εάν ναι, με ποιον τρόπο μετράται; Η συγκρουσιακή αυτή αντιμετώπιση επέδειξε ως νικητές αυτούς που επέλεξαν την σωτηρία του φίλου, παραμερίζοντας το ποσοτικό κριτήριο. Στο ηθικό αυτό δίλημμα τάχθηκα με βάση το ποσοτικό κριτήριο, έχοντας στον νου τον κοινωνικό αντίκτυπο που θα είχε η πράξη μου σε αντίθετη περίπτωση.

 

Το επόμενο δίλημμα έχει αποτελέσει σύγχρονο μήλο της έριδος μεταξύ των ερευνητών της φιλοσοφίας του δικαίου. «Είστε αστυνομικός και μπροστά σας έχετε δύο τρομοκράτες, οι οποίοι έχουν τοποθετήσει εκρηκτικό μηχανισμό στο κέντρο μιας πόλης, και ο οποίος αν ενεργοποιηθεί δύναται να θανατώσει έως και 10000 αθώους ανθρώπους. Ρωτάτε τους τρομοκράτες και δεν αποκρίνονται για την ακριβή τοποθεσία του. Εάν σκοτώσετε τον έναν όμως τρομοκράτη, είναι πιθανό ο άλλος, εξαιτίας του αισθήματος φόβου που θα τον διακατέχει να εξομολογηθεί την τοποθεσία. Θα προχωρήσετε στην ανθρωποκτονία ή θα συνεχίσετε την έρευνα;» Το 41% τάχθηκε υπέρ της πρώτης επιλογής και το 59% υπέρ της δεύτερης, με την ομοιομορφία στην κατανομή ανά φύλο να συνεχίζεται. 

Στο δίλημμά μας αυτό κυριάρχησε το ποσοτικό κριτήριο, το οποίο στο προηγούμενο παραμερίστηκε στο όνομα της φιλικής σύνδεσης με ένα άτομο. Ωστόσο, οφείλουμε να υπογραμμίσουμε ορισμένα σημεία. Η θανάτωση του τρομοκράτη δεν είναι βέβαιο ότι θα οδηγήσει με μαθηματική ακρίβεια στην εύρεση της αλήθειας, καθώς δεν γνωρίζουμε το ποιόν του έτερου συνεργάτη. Ίσως να εκφέρει αναληθή τοποθεσία, ώστε να πετύχει τον σκοπό του και ίσως ο εκρηκτικός μηχανισμός να προλάβει να ενεργοποιηθεί πριν την κατάσβεσή του από τους πυροτεχνουργούς. Στην περίπτωση της θανάτωσης, αυτόματα δημιουργούνται πολίτες δύο ταχυτήτων, άξιοι και ανάξιοι προς επιβίωση (προς ζην), και επιπλέον δεν δίνεται η εκ των προτέρων ορισθείσα δυνατότητα στον δράστη να κριθεί από τις αρμόδιες δικαστικές αρχές για τις πράξεις του, παραβιάζοντας κάθε πτυχή του Συντάγματος περί ατομικών δικαιωμάτων. Ο αστυνομικός που θανατώνει προβαίνει και αντικαθιστά την Μοίρα, η οποία αλλάζει τον ρου της ιστορίας. Από την άλλη, οι ζωές χιλιάδων ανθρώπων δεν συγκρίνονται, αναφέρουν οι ψηφίσαντες, με την ζωή ενός ταραχοποιού στοιχείου, ο οποίος ούτως ή άλλως θα κατέληγε για το υπόλοιπο της ζωής του στην φυλακή για πολλαπλή ανθρωποκτονία εκ προθέσεως. Στο δίλημμα αυτό ομολογουμένως τάχθηκα υπέρ της συνέχισης της έρευνας, καθώς έκρινα σκόπιμο να μην παρέμβω στην φυσική συνέχεια του χρόνου, «βάφοντας» τα χέρια μου με αίμα δίχως απολύτως σίγουρο αντίκρισμα.

Πηγή: https://www.offlinepost.gr/2020/04/10/%CE%B