Πρωταθλητές με γενετικό ντόπινγκ...

Πρωταθλητές με γενετικό ντόπινγκ...

Του Γιάννη Ελαφρού

H νέα απειλή που αιωρείται πάνω από τον διεθνή αθλητισμό είναι το γενετικό ή γονιδιακό ντόπινγκ. Ξεχάστε τα μπουκαλάκια, τα χαπάκια και τα άλλα σκευάσματα. Δεν πρόκειται για αναβολικά και στεροειδή, τα συστατικά που «έφτιαξαν» πολλούς πρωταθλητές τις τελευταίες δεκαετίες, αλλά για ό,τι πιο σύγχρονο δημιουργεί η βιοτεχνολογία και η γονιδιακή ιατρική. H κατασκευή του μεταλλαγμένου σούπερμαν, που θα σαρώνει τα χρυσά μετάλλια, ίσως δεν είναι τόσο μακριά... Οπως και οι κίνδυνοι για την υγεία των αθλητών και για το όποιο κύρος των Αγώνων. Από το 1998, ενόψει των Ολυμπιακών Αγώνων του Σίδνεϊ, εμφανίστηκε η ανησυχία για τον κίνδυνο γενετικού ντόπινγκ. Η εξέλιξη της γενετικής τα χρόνια που πέρασαν, η κατ' αρχήν αποκωδικοποίηση του ανθρώπινου DNA και τα πρώτα βήματα στην ανάδειξη γονιδίων με συγκεκριμένες αποστολές, έχουν πολλαπλασιάσει τους εφιάλτες. Το γενετικό ντόπινγκ, αόρατο και «καθαρό», στοιχειώνει τον ύπνο των «αθανάτων» της ΔΟΕ, χωρίς όμως να είναι σίγουρο ότι τον διακόπτει κιόλας...

Οι τεχνικές γενετικής βελτίωσης προορίζονται επίσημα για άτομα με ανεπάρκειες (π.χ. νεφροπαθείς) ή με δυσμορφίες. Αλλά όλο και περισσότερο καταλήγουν στον λαμπερό (όσο και σκοτεινό) κόσμο των πρωταθλητών. «Οταν η επιστήμη αναπτύσσεται χωρίς να υπάρχουν κανόνες και ηθικοί φραγμοί, υπάρχει κίνδυνος. H επιστήμη είναι πιθανό να αξιοποιηθεί λάθος», τονίζει ο Ντικ Πάουντ, πρόεδρος της Παγκόσμιας Υπηρεσίας αντι-ντόπινγκ.

Σε τι όμως συνίσταται το γενετικό ντόπινγκ; Πρόκειται για τη χορήγηση σε έναν αθλητή, με ενέσιμη βασικά μορφή, κατάλληλου γενετικού υλικού, που τροποποιεί τη γενετική του δομή, έτσι ώστε να ενισχύεται η παραγωγή μιας ορμόνης ή μιας πρωτεΐνης που βελτιώνει τις αποδόσεις του ανθρώπινου οργανισμού. Το ανησυχητικό είναι ότι τα τελευταία χρόνια, οι ερευνητές αρχίζουν να απομονώνουν τα γονίδια που συμβάλλουν στην υπερφυσική παραγωγή των ουσιών, οι οποίες χορηγούνταν με το κλασικό ντόπινγκ. Ετσι, θα μπορούσε να αντικατασταθεί πλήρως από το γενετικό!

Μεγαλύτερη αντοχή

Για παράδειγμα, πρόσφατα, ερευνητές απομόνωσαν το γονίδιο που συνδέεται με την ορμόνη

ερυθροποιητίνη (γνωστή και ως EPO), που ρυθμίζει την παραγωγή των ερυθρών αιμοσφαιρίων. Αυξημένα ερυθρά αιμοσφαίρια στο αίμα σημαίνει μεγαλύτερη ικανότητα για μεταφορά οξυγόνου, άρα μεγαλύτερη αντοχή, πράγμα εξαιρετικά σημαντικό για αθλητές ποδηλασίας, μαραθωνίου, δρόμων αντοχής κ.λπ. Μέχρι τώρα, υπήρχε η συνθετική, τεχνητή EPO, που ήταν περιζήτητη από τους αθλητές των συγκεκριμένων αθλημάτων, παρά το γεγονός ότι ήταν απαγορευμένη από τη Διεθνή Ολυμπιακή Επιτροπή.

Τώρα πια θα μπορούσαν να διοχετευθούν τμήματα του γονιδίου της EPO, χρησιμοποιώντας ως «βάση» ένα βακτήριο που πολλαπλασιάζεται γρήγορα. Ετσι, η παραγωγή ερυθρών αιμοσφαιρίων θα μπορούσε να απογειωθεί. Δηλωμένος στόχος των ερευνών είναι η βοήθεια σε νεφροπαθείς, αλλά είναι σίγουρο ότι η βιομηχανία πρωταθλητών δεν θα μείνει καθόλου αδιάφορη. Ηδη επιστήμονες έχουν εισάγει γονίδια ερυθροποιητίνης στους μυς των πίσω άκρων ποντικών. O Μπενγκτ Σάλτιν, διευθυντής του Κέντρου Μυϊκής Ερευνας του Πανεπιστημίου της Κοπεγχάγης και μέλος της επιστημονικής επιτροπής της ΔΟΕ, τονίζει «ότι υπάρχουν ιδιαίτερα θετικά αποτελέσματα, αλλά οι ερευνητές δεν ελέγχουν ακόμα το γονίδιο αρκετά».

Το γονίδιο ΑCΤΝ3

Τον περασμένο Αύγουστο, Αυστραλοί ερευνητές ανακοίνωσαν την ανακάλυψη ενός γονιδίου, του alpha - actini- 3 (ACTN3), το οποίο μπορεί να συμβάλει αποφασιστικά στην ενίσχυση των αθλητικών επιδόσεων. Το ACTN3 μάλιστα εμφανίζεται, σύμφωνα με τους Αυστραλούς, σε δύο μορφές, την R και την X. H πρώτη παράγει την ακτινίνη, μια πρωτεΐνη που βρέθηκε να συμβάλλει στην εκρηκτικότητα που χρειάζονται οι σπρίντερ, ενώ η δεύτερη «σπρώχνει» τις επιδόσεις αθλητών σε αγωνίσματα δύναμης. Εγινε μάλιστα και γονιδιακή έρευνα σε 300 Αυστραλούς αθλητές, μεταξύ των οποίων 50 διεθνούς επιπέδου. Σε αυτήν βρέθηκε ότι το 95% των 50 πρωταθλητών είχαν τουλάχιστον ένα γονίδιο τύπου R, ενώ το 50% είχε δύο γονίδια. Μελετώντας 400 άτομα από τον γενικό πληθυσμό, βρέθηκε ότι το 82% διαθέτει ένα R και το 30% δύο.

Περιζήτητη στον σκοτεινό κόσμο του ντόπινγκ ήταν και είναι η πρωτεΐνη IGF-1 (insuline growth factor), που συμβάλλει αποφασιστικά στην αναπλήρωση της μυϊκής μάζας. Πριν από 40 μέρες ανακοινώθηκαν τα συμπεράσματα πειράματος σε ποντίκια, στα οποία είχε χορηγηθεί IGF-1 στους μυς των πίσω ποδιών τους. Οπως σημείωνε ο Λι Σουίνι του Πανεπιστημίου της Πενσιλβάνια, ύστερα από ασκήσεις λίγων εβδομάδων με βάρη στα πόδια των ποντικών, παρατηρήθηκε ότι τα πίσω πόδια είχαν τη διπλάσια δύναμη από τα μπροστινά! Οταν σταμάτησαν οι ασκήσεις, πάλι τα «ενισχυμένα» πόδια έχαναν τη δύναμή τους με πιο αργό ρυθμό σε σχέση με τα φυσιολογικά. Ακόμα και χωρίς καμία άσκηση, η ενέσιμη IGF-1 έδωσε πρόσθετη δύναμη κατά 15-20%. Δεν είναι η πρώτη φορά. Αν και οι γενετικές αυτές τεχνικές θεωρούνται ότι προορίζονται για άτομα με μυϊκή δυστροφία, ο δρ Σουίνι αποκάλυψε ότι τα μισά σχεδόν άτομα που επικοινωνούν μαζί του είναι αθλητές!

Ηδη το 1998, ερευνητές του Πανεπιστημίου της Πενσιλβάνια και του Χάρβαρντ είχαν «ντοπάρει» ποντίκια με IGF-1 και είδαν τόσο μεγάλη αύξηση της μυϊκής τους δύναμης, που δεν δίστασαν να τα ονομάσουν ποντίκια-Σβαρτσενέγκερ!

Θα έχουμε πρόβλημα το 2008

Μήπως λοιπόν ήδη, σε κάποιο αθλητικό κέντρο του κόσμου, προπονείται ένας «άνθρωπος-Σβαρτσενέγκερ»; Μήπως τον Αύγουστο στην Αθήνα αγωνιστούν και μερικοί «μεταλλαγμένοι αθλητές»; Οι υπεύθυνοι της ΔΟΕ και της Παγκόσμιας Υπηρεσίας Αντι-ντόπινγκ είναι καθησυχαστικοί. «Είναι ένα πρόβλημα που θα αντιμετωπίσουμε, αλλά όχι σήμερα», υποστηρίζει ο δρ Σαλτίν, λέγοντας ότι δεν απειλούνται ούτε οι Αγώνες της Αθήνας ούτε οι Χειμερινοί Ολυμπιακοί του 2006. «Στους Ολυμπιακούς του Πεκίνου θα έχουμε αυτό το πρόβλημα».

Αλλά δυστυχώς οι υπεύθυνοι της ΔΟΕ δεν έχουν αποδείξει την ικανότητά τους να αντιμετωπίσουν το ντόπινγκ. Το παραδέχονται εξάλλου και οι ίδιοι. «Στην περίπτωση των διαφόρων χαπιών, αφήσαμε το τζίνι να βγει από το μπουκάλι, πριν συνειδητοποιήσουν οι άνθρωποι το σύνολο του προβλήματος, προτού η επιστήμη δημιουργήσει και τις μεθόδους ελέγχου. Από το 1950 μέχρι και τη δεκαετία του '90 τρέχουμε πίσω από το ντόπινγκ», δηλώνει ο πλέον αρμόδιος Ν. Πάουντ. Τα αντι-ντόπινγκ κοντρόλ βρίσκονται μονίμως τέσσερα με πέντε χρόνια (μία Ολυμπιάδα δηλαδή) πίσω από τις τεχνικές ντόπινγκ. Αρα κάθε φορά πιάνονται οι καθυστερημένοι, οι απρόσεκτοι, οι υπερβολικοί ή απλά οι... βολικοί. Πόσο μάλλον που το γενετικό ντόπινγκ είναι πολύ πιο δύσκολο να ανιχνευθεί (τελείως αδύνατο με τις σημερινές μεθόδους) αφού δεν αφήνει ίχνη ούτε στα ούρα ούτε στο αίμα, ενώ φαίνεται να αναπαράγει απλά μια φυσιολογική λειτουργία. Για την ανίχνευσή του απαιτείται κανονική βιοψία και γενετική εξέταση βάθους.

Κίνδυνος για την υγεία

Σύμφωνα, πάντως, με όσα είναι ήδη γνωστά, δεν πρέπει να έχουν αναπτυχθεί ακόμα μέθοδοι ολοκληρωμένου γενετικού ντοπαρίσματος. Είναι όμως πιθανό, ακόμα και σήμερα, κάποιοι προπονητές να δοκιμάσουν στους αθλητές τους «πρωτόγονες» μεθόδους γενετικού ντόπινγκ, με τεράστιους κινδύνους για την υγεία των πρωταθλητών «πειραματόζωων».

Κατ' αρχήν, σήμερα δεν υπάρχει καμία σοβαρή άποψη των δόσεων των γενετικών προσθηκών. Υπερβολική αύξηση της ερυθροποιητίνης μπορεί να οδηγήσει σε ταχυπαλμία μέχρι και έμφραγμα. Ανεξέλεγκτες δόσεις IGF-1 μπορεί να δυναμώσουν τόσο τους μυς ώστε να απειληθούν οι τένοντες και τα οστά. Αλλά και γενικότερα οι γενετικές θεραπείες παρουσιάζουν προβλήματα. Για παράδειγμα, όπως σημείωνε πρόσφατα το βρετανικό «New Scientist», δύο ασθενείς στη Γαλλία που υποβλήθηκαν σε γονιδιακή θεραπεία ανέπτυξαν λευχαιμία.

Δίψα για δόξα και χρήμα

Δυστυχώς, παρά τους κινδύνους που κρύβονται στο γενετικό ντόπινγκ (όπως και στις άλλες μορφές ντοπαρίσματος), φαίνεται ότι μια σειρά πρωταθλητές δεν θα δίσταζαν στιγμή να πάρουν μια ουσία που μπορεί να τους οδηγήσει στην κορυφή. Ερευνα του 1995 μεταξύ 200 μελών της ολυμπιακής ομάδας των ΗΠΑ έδειξε ότι οι μισοί ήταν έτοιμοι να πάρουν μια ουσία που θα τους οδηγούσε σε αλλεπάλληλες νίκες τα επόμενα πέντε χρόνια, ακόμα και αν τους οδηγούσε στον θάνατο αργότερα!

Είναι πραγματικά τραγικό πως η ακόρεστη δίψα για δόξα και χρήμα μετατρέπει τους αστέρες σε «ανθρώπους-ποντίκια», δηλαδή σε πειραματόζωα, με κίνδυνο ακόμα και της ζωής τους. Εξάλλου, οι πρόσφατοι ξαφνικοί -και κατ' αρχήν αναίτιοι- θάνατοι ποδηλατών και ποδοσφαιριστών δεν μπορεί παρά να μας ανησυχούν. Ολα δείχνουν ότι η μάχη κατά του ντόπινγκ δεν είναι μόνο τεχνικό ζήτημα ή πρόβλημα ελέγχου, αλλά θέμα που έχει να κάνει με τον συνολικό προσανατολισμό του σύγχρονου αθλητισμού.

Κυνήγι ταλέντων με βάση το γενετικό προφίλ;

Η γενετική παρέμβαση για αυξημένες αθλητικές επιδόσεις εγείρει και άλλα, πολύ πιο σημαντικά, ερωτήματα από το ζήτημα του γενετικού ντόπινγκ. Θα μπορούσε η εξέλιξη της βιογενετικής να οδηγήσει σε επιλογή των αθλητών και των υποψήφιων πρωταθλητών αποκλειστικά μεταξύ των παιδιών που φέρουν ένα συγκεκριμένο γενετικό προφίλ; Θα έπρεπε ίσως στο μέλλον να φακελώνουμε γενετικά όλα τα παιδιά, διαλέγοντας τους αθλητές με βάση κάποια γονίδια και πετώντας στον αθλητικό καιάδα τους υπολοίπους;

Δεν απορρίπτει κατ' αρχήν την ιδέα ο Τζέισον Γκάλμπιν, που συντονίζει το «κυνήγι ταλέντων» για το Ινστιτούτο Αθλητισμού της Αυστραλίας. Οπως λέει στο Ρόιτερς, «εάν αποδειχθεί ότι ένα γενετικό προφίλ έχει μια θετική προδιάθεση για επιδόσεις, θα προτιμούσα να σκεφθώ πως θα μπορούσε να συμβάλει σε μια θετική επιλογή»! Δεν τον ανησυχεί ο κίνδυνος να γίνουν τα σπορ ελιτίστικα. Ο λόγος; Αφοπλιστικός: Είναι ήδη!

Διαφορετική είναι η προσέγγιση του δρος Μοντγκόμερι, του Πανεπιστημιακού Κολλεγίου του Λονδίνου, που ανακάλυψε το γονίδιο ACE, που επίσης συνδέεται με καλύτερες φυσικές επιδόσεις. Ο Βρετανός καθηγητής τονίζει ότι «δεν πρόκειται να βρεθεί ένα γονίδιο το οποίο θα είναι ο βασικός παράγοντας για τις αθλητικές επιδόσεις», λέει. Υπάρχουν πολλοί παράγοντες, όπως το μέγεθος του σώματος, ο μεταβολισμός, η ικανότητα των πνευμόνων, η ψυχολογία κ.λπ. Είναι μάλλον ευκολότερο να βγεις έξω στον δρόμο και να βρεις παιδιά που αποδίδουν καλά, παρά να περιμένεις ότι ένα γενετικό τεστ θα επιλέξει τον πρωταθλητή, σημειώνει.

Εάν επικρατήσει η «γενετική αντιμετώπιση» των πραγμάτων, ο γενετικός διαχωρισμός θα είναι μόνον η αρχή. Ακολουθεί ο γενετικός εμπλουτισμός, η προσπάθεια για γενετική βελτίωση με τεχνικές μεθόδους (δηλαδή η προσπάθεια για δημιουργία μεταλλαγμένου βρέφους με προορισμό πρωταθλητή, όπως φτιάχνουν σήμερα μεταλλαγμένο καλαμπόκι) και τέλος ίσως η κλωνοποίηση. Ποιος μπορεί να αποκλείσει την αγοραπωλησία γενετικού υλικού σούπερ σταρ των γηπέδων και των στίβων, για να εξασφαλισθεί η αναπαραγωγή τους;

Ολα αυτά μοιάζουν όχι μόνο τραγικά, αλλά και εξόχως αναποτελεσματικά, καθώς η δύναμη της ανθρώπινης δημιουργικότητας δεν μπορεί να κατασκευασθεί βιολογικά. Δημιουργείται κοινωνικά. Ακόμα και οι σύγχρονοι «άνθρωποι-μηχανές» των σταδίων δεν μπορούν να φτιαχθούν μόνο χημικά, χρειάζεται μια ολόκληρη πολύπλευρη υποστήριξη και προετοιμασία. Αλλά καθώς η πρόκληση του πειράματος (και της κερδοσκοπίας) θα έλκει τους επίδοξους Φρανκενστάιν, απαιτείται να υψωθεί ένα απαγορευτικό κοινωνικό και θεσμικό τείχος στις πρακτικές αυτές.

Αναδημοσίευση από: http://www.kathimerini.gr/180491/article/epikairothta/kosmos/prwta8lhtes-me-genetiko-ntopingk