Γενετικά τροποποιημένοι οργανισμοί και βιοηθική

Γενετικά τροποποιημένοι οργανισμοί

Συγγραφή: ΓΚΟΤΣΟΠΟΥΛΟΣ ΔΙΟΝΥΣΙΟΣ, ΠΛΑΤΑΝΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ, φοιτητές ΠΜΣ Δημόσια Υγεία, Τμ. Ιατρικής, Παν/μιο Πατρών 
Επιμέλεια: Α. Βανταράκης, Αναπλ. Καθηγητής Τμ. Ιατρικής, Παν/μιο Πατρών 

Η αλματώδης πρόοδος σε συνδυασμό με τις εκρηκτικές ανακαλύψεις και εφαρμογές των πλέον δυναμικών επιστημονικών κλάδων της βιολογίας, της ιατρικής, της Γενετικής, της Γενετικής Μηχανικής, της Βιοτεχνολογίας και της Βιοϊατρικής στους τομείς της υγείας, του περιβάλλοντος και της διατροφής συχνά συνοδεύεται από σοβαρά ηθικά ζητήματα που ανακύπτουν. Ήδη από τα τέλη του δευτέρου παγκοσμίου πολέμου η διεθνής επιστημονική κοινότητα βρέθηκε αντιμέτωπη με τα αποκρουστικά πειράματα που πραγματοποίησαν ναζί γιατροί πάνω σε ανθρώπους, για τα οποία επιβαλλόταν να σημειωθεί μία ηχηρή αντίδραση και καταδίκη προκειμένου να διασφαλιστεί ότι κάτι παρόμοιο δε θα επαναλαμβανόταν ξανά στο μέλλον. 

Γενετικά Τροποποιημένοι Οργανισμοί

Γενετικά τροποποιημένοι, ή διαγονιδιακοί οργανισμοί (GMO, Genetically modified organisms) είναι τα φυτά, ζώα ή μικροοργανισμοί που έχουν προκύψει μετά από ελεγχόμενη ανθρώπινη επέμβαση στο γενετικό τους υλικό (DNA) με προσθήκη ή αφαίρεση γονίδιων προερχόμενων από ένα ξένο οργανισμό δότη. Σύμφωνα με το άρθρο 3 του Πρωτόκολλου της Καρθαγένης για τη Βιοασφάλεια, γενετικά τροποποιημένος ονομάζεται ο οργανισμός που έχει παραχθεί με την εισαγωγή ξένου γενετικού υλικού στο γονιδίωμά του. Η τεχνολογία που χρησιμοποιείται ονομάζεται γενετική μηχανική, βιοτεχνολογία, γενετική βελτίωση, γενετική τροποποίηση ή ανασυνδυασμός DNA.

Οι κύριοι τρόποι με τους οποίους μπορεί να πραγματοποιηθεί η γενετική τροποποίηση ενός οργανισμού είναι οι παρακάτω:

1.Με προσθήκη ξένου γονιδίου. Στην περίπτωση αυτή ένα νέο ξένο γονίδιο που παράγει την πρωτεΐνη

είναι υπεύθυνο για τη δημιουργία ενός βελτιωμένου προϊόντος. Παραδείγματα τέτοιων γονιδίων είναι:

*Ενσωμάτωση βακτηριακών γονιδίων που προσδίδουν ανθεκτικότητα σε έντομα, ώστε η σοδιά να μην καταστρέφεται από αυτά.

*Ενσωμάτωση βακτηριακών γονιδίων που παράγουν το δικό τους εντομοκτόνο μέσα στο φυτό. Έτσι τα έντομα απωθούνται από τα συγκεκριμένα φυτά.

*Ορισμένα βακτήρια έχουν την ικανότητα να αναπτύσσονται σε τοξικά απόβλητα. Τα γονίδια των συγκεκριμένων βακτηρίων μπορούν να αξιοποιηθούν στον καθαρισμό των τοξικών αποβλήτων.

2. Με μεταβολή της βασικής αλληλουχίας ενός υπάρχοντος γονιδίου. Τα υπάρχοντα γονίδια τροποποιούνται όσον αφορά την αλληλουχία τους ώστε να είναι πιο αποδοτικά.

3. Με διαγραφή ή διακοπή ενός υπάρχοντος γονιδίου. Τα υπάρχοντα γονίδια μπορούν να τροποποιηθούν ώστε να εμποδιστεί η έκφρασή τους. Ένα παράδειγμα είναι η απενεργοποίηση των γονιδίων που ευθύνονται για το σάπισμα της ντομάτας. 

Βιοηθικά διλήμματα

Σημαντικά ηθικά ζητήματα τίθενται γύρω από χρήση των διαγονιδιακών ζώων ως ζωντανών μηχανών παραγωγής πρωτεϊνών, ορμονών, αντισωμάτων κλπ. καθώς και για τις πιθανές επιπτώσεις στο περιβάλλον που θα μπορούσαν να προκύψουν εξαιτίας της εκτεταμένης ανθρώπινης επέμβασης στο γονιδίωμα διαφόρων οργανισμών. Παρόλες τις σημαντικές ωφέλειες που προκύπτουν στην ιατρική έρευνα από τη χρήση των διαγονιδιακών ζώων, είναι πολύ νωρίς για να γνωρίζουμε κατά πόσο μπορεί να υπάρξουν αρνητικές επιπτώσεις στο μέλλον. Γι' αυτό τον λόγο η επιστημονική κοινότητα οφείλει να εξετάζει πολύ προσεκτικά κάθε νέα εφαρμογή της γενετικής μηχανικής και με τη βοήθεια κανόνων ηθικής δεοντολογίας να διερευνώνται τόσο τα οφέλη που θα προκύψουν για το ανθρώπινο γένος αλλά και οι πιθανές επιπτώσεις στο υπόλοιπο οικοσύστημα, βραχυπρόθεσμες αλλά και μακροπρόθεσμες.

Επίσης, στο επίπεδο της έρευνας η δημιουργία των διαγονιδιακών ζώων έχει περιορίσει σημαντικά τον απαιτούμενο αριθμό τους για τη διεξαγωγή πειραμάτων (ιδίως στο πλαίσιο της δημιουργίας ζωικών μοντέλων για τη μελέτη ασθενειών) και επιπλέον έχει συμβάλει στην ευρεία χρήση πλέον πειραματόζωων χαμηλότερου εξελικτικού σταδίου, όπως π.χ. τα ποντίκια, προς όφελος των ανώτερων θηλαστικών (όπως π.χ. σκύλοι, πίθηκοι, κλπ).

Συμπερασματικά λοιπόν, η διαγονιδιακή τεχνολογία στα ζωικά είδη, βρίσκει σημαντικές εφαρμογές σε πολλούς τομείς, συμπεριλαμβανομένης της κτηνοτροφίας, της ιατρικής και της βιομηχανίας, ανοίγοντας ένα νέο ορίζοντα στην αντιμετώπιση πληθώρας δυσεπίλυτων προβλημάτων και θεραπεία πολλών ασθενειών. Ωστόσο, όπως ισχύει για κάθε νέο τεχνολογικό επίτευγμα, αντιστοίχως και στην περίπτωση των διαγονιδιακών ζώων ο αρχικός ενθουσιασμός λόγω των πολυάριθμων δυνατοτήτων τους θα πρέπει να συνδυάζεται με τη συνετή και επιστημονικά τεκμηριωμένη εφαρμογή τους, λαμβάνοντας πάντα υπόψη τα πλεονεκτήματα αλλά και τα μειονεκτήματα που απορρέουν από τη χρήση τους.

ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ

Ο νόμος 2204/1994 αφορά στην ενσωμάτωση στο εθνικό δίκαιο της Σύμβασης του ΟΗΕ για τη βιολογική ποικιλότητα.

Η ΚΥΑ 38639/2007, η οποία δημοσιεύθηκε στο ΦΕΚ 1334 την οποία υπογράφουν οι υπουργοί Εσωτερικών, Δημόσιας Διοίκησης και Αποκέντρωσης, Οικονομίας και Οικονομικών, Ανάπτυξης, Περιβάλλοντος, Χωροταξίας και Δημοσίων Έργων, Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης και Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων, είναι αυτή με την οποία ενσωματώνονται στο ελληνικό δίκαιο, η Οδηγία 2001/18/ΕΚ και οι Κανονισμοί 1829/2003 και 1830/2003 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, και ευθυγραμμίζουν νομοθετικά τη χώρα μας με το υφιστάμενο ενωσιακό δίκαιο.

Η ΚΥΑ αυτή προβλέπει ότι, η ευθύνη για τη χορήγηση άδειας για πειραματικές μελέτες για την επίδραση ενός γενετικά τροποποιημένου οργανισμού στο περιβάλλον και στον άνθρωπο ανήκει στο υπουργείο Περιβάλλοντος Χωροταξίας και Δημοσίων Έργων. Το υπουργείο επίσης, με τις αρμόδιες υπηρεσίες του είναι αυτό που τελικά αποφασίζει αν τα πειραματικά αποτελέσματα διασφαλίζουν την ασφάλεια του περιβάλλοντος και του ανθρώπου για να προωθήσει το αίτημα στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή.

Επίσης η ΚΥΑ ρυθμίζει τη διαχείριση των περιπτώσεων των τροφίμων και ζωοτροφών που περιέχουν γενετικά τροποποιημένους οργανισμούς ή παράγωγά τους από το υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων. Σε συνεργασία με τα υπουργεία που υπογράφουν την ΚΥΑ αλλά και με τη συμβολή μεταξύ άλλων του Γενικού Χημείου του Κράτους και του Ειδικού Φορέα Ελέγχου Τροφίμων, διαχειρίζονται όλα τα σχετικά θέματα ελέγχου που έχουν να κάνουν με την ασφάλεια των προϊόντων που προέρχονται από γενετικά τροποποιημένους οργανισμούς, γνωμοδοτώντας κάθε φορά που ένα νέο προϊόν πρόκειται να εισαχθεί στην Ελλάδα καθώς και αν πληροί τις προϋποθέσεις, για να προωθηθεί η υπόθεση στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Σημειώνεται ότι η ΚΥΑ ρυθμίζει και τα θέματα σήμανσης και ιχνηλασιμότητας των προϊόντων όπως ορίζουν οι κανονισμοί 1829/2003 και 1830/2003 της Ένωσης.

Η Ελλάδα εκτός από την νομοθεσία της Ευρωπαϊκής Ενωσης σχετική με τη Βιοτεχνολογία, έχει κυρώσει και ενσωματώσει στο εσωτερικό δίκαιο και το Πρωτόκολλο της Καρθαγένης για τη Βιοασφάλεια, με τον νόμο υπ' αριθ. 3233, ΦΕΚ 51. 

Συμπεράσματα

Αρχικά, για τα ηθικά διλήμματα που απέρρεαν από κάθε νέα επέμβαση του ανθρώπου στη φύση ή στο ανθρώπινο γονιδίωμα καλούνταν οι ίδιοι οι επιστήμονες να αποφανθούν ως προς την ορθότητα της εφαρμογή τους και επιπλέον να κρίνουν κατά πόσο είναι ηθικά αποδεκτές και εξυπηρετούν το συμφέρον της ανθρωπότητας. Ωστόσο, η ραγδαία εξέλιξη της γενετικής τεχνολογίας (π.χ. κλωνοποίηση, εξωσωματική γονιμοποίηση, γενετικές εξετάσεις, βλαστοκύτταρα, γενετικά τροποποιημένα προϊόντα κ.α.) συνοδεύεται από πληθώρα ηθικών προβληματισμών, με τα οποία έρχονται διαρκώς αντιμέτωποι οι κοινωνικοί φορείς, τα νομοθετικά και κοινοβουλευτικά σώματα και οι ιατρονοσηλευτικές κοινότητες. Το γεγονός αυτό καθιστά επιτακτική την ανάγκη ύπαρξης ενός επίσημου κοινού θεσμικού πλαισίου (σε εθνικό και υπερεθνικό επίπεδο) για τον χειρισμό όλων αυτών των θεμάτων, που θα προσδιορίζει τις επιπτώσεις της βιοϊατρικής στην ανθρώπινη ζωή, θεσπίζοντας παράλληλα συγκεκριμένα και σαφή όρια.

*Από το Ιατρικό Ένθετο της "ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ" - "Λόγοι Υγείας" ,φύλλο 3ης Αυγούστου 2017 

Αναδημοσίευση από: http://www.pelop.gr/?page=article&DocID=390956