Η αγωγή των παιδιών σε μια σύγχρονη κοινωνία

Η αγωγή των παιδιών σε μια σύγχρονη κοινωνία

ΓΙΩΡΓΟΣ ΠΥΡΓΙΩΤΑΚΗΣ*

Οι ρίζες στο θέμα μιας σωστής αγωγής των παιδιών και των εφήβων στον δυτικοευρωπαϊκό πολιτισμό ξεκινούν με τα Έπη του Ομήρου, ο οποίος με τους ήρωες του ως πρότυπα επιδίωκε μια σωστή διαπαιδαγώγηση τους. Ο Σωκράτης είναι, ωστόσο,  ο πρώτος φιλόσοφος που με μεθοδικό τρόπο απέβλεπε, σε αντίθεση με το πρότυπο του επιδιωκόμενου από τους Σοφιστές «παντογνώστη», επιδέξιου  και «καπάτσου ορθολογιστή», στην καλλιέργεια ενός παιδαγωγικού ήθους στους μαθητές του. Ο Πλάτων και στη συνέχεια ο Αριστοτέλης διεύρυναν με τις απόψεις και τις θεωρίες τους ακόμη περισσότερο τη σχετική συζήτηση.

Η συζήτηση αυτή με τη σύγχρονη της αντίληψη ξεκίνησε όμως με τις παιδαγωγικές ιδέες του Ρουσώ, ο οποίος διαχώριζε τα παιδιά και τους εφήβους από τη μέχρι τότε εσφαλμένη αντίληψη του «ανώριμου ενήλικα». Αρκετές από τις βασικές παιδαγωγικές του ιδέες εφάρμοσε ο γνωστός Παιδαγωγός Πεσταλότσι, ο οποίος δίκαια ονομάστηκε «πατέρας του δημοτικού σχολείου». Η βιομηχανική ανάπτυξη από τα τέλη του 18ου αιώνα και η συνεπακόλουθη θεσμοθέτηση ενός εκπαιδευτικού συστήματος με ένα  «ωφελιμιστικό» δημοτικό σχολείο ως πρώτη βαθμίδα, είχαν ως συνέπεια σε όλο τον 19ο αιώνα τον παραμερισμό των παιδαγωγικών αντιλήψεων για την αναγνώριση της προσωπικότητας του παιδιού και του εφήβου. Μοναδική παρένθεση στην Ιστορία της Παιδαγωγικής αποτελεί το διεθνές Κίνημα της Μεταρρυθμιστικής Παιδαγωγικής στις τρεις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα. Ανώνυμοι, επώνυμοι αλλά κυρίως οι διακεκριμένοι εκπρόσωποι της ανέδειξαν με τις απόψεις και τις θεωρίες τους αλλά και με την άμεση εφαρμογή τους στην παιδαγωγική πράξη τις μέχρι τότε άγνωστες ικανότητες των παιδιών και των εφήβων. Οι ραγδαίες εξελίξεις εξαιτίας της σύγχρονης παγκοσμιοποίησης καθιστούν αναγκαία τη συζήτηση των απόψεων τους, μια εκτενή αναφορά των οποίων παρέχεται στο συλλογικό μας τόμο «Διακεκριμένες προσωπικότητες της Παιδαγωγικής», Επίκεντρο, 2015. Σταχυολογώντας κανείς τις πιο σημαντικές τους επισημάνσεις μπορεί να συνοψίσει τις παρακάτω τέσσερις βασικές αρχές.

Ως μια από τις πιο βασικές αρχές που οφείλει να διακρίνει τις σχέσεις των ενηλίκων με τα παιδιά, κυρίως των γονέων και των εκπαιδευτικών, θεωρείται η ειλικρινής αγάπη· μια αγάπη, που, σύμφωνα με την σουηδό παιδαγωγό Έλεν Κέυ, πρέπει να κυριαρχεί και στην απόφαση κάθε ετερόφυλου ζευγαριού να γίνουν γονείς. Η ανιδιοτελής αυτή αγάπη ήταν το πρωταρχικό κίνητρο όλων των παραπάνω παιδαγωγών για την εφόρου ζωής σχετική τους δραστηριότητα. Ο πολωνός παιδαγωγός Korczak από παιδαγωγική συνείδηση και μόνο συνόδευσε τους καταδικασθέντες από τους Ναζί σε θάνατο μαθητές του και οδήγησε οικειοθελώς τον εαυτόν του σε από κοινού αυτοθυσία.

Η αναγνώριση των ατομικών δικαιωμάτων του παιδιού και του εφήβου, του πιο ατελούς θηλαστικού πλάσματος στον πλανήτη μας, αποτελεί μια δεύτερη εξίσου σημαντική αρχή. Οι ατέλειες του στη

βιολογική-σωματική και ψυχοπνευματική του ανάπτυξη καθιστούν αναγκαία την άμεση βοήθεια και συμπαράσταση των ενήλικων. Επομένως, όλες οι «άχαρες», δοκιμαστικές ή αδόκιμες προσπάθειες και δραστηριότητες του παιδιού για την καλλιέργεια του μυϊκού του συστήματος και της πνευματικής του εξέλιξης  οφείλουν να θεωρούνται αυτονόητες από τους ενήλικες, οι οποίοι  πρέπει να συμβάλλουν με λεπτό και επιδέξιο τρόπο στη σωστή ανάπτυξη όλων αυτών των σε εξέλιξη ικανοτήτων του.

Η από τον παιδαγωγό Bernhold Otto διαπιστωμένη «παιδική διάλεκτος» αλλά και η συνακόλουθη με αυτή περιέργεια του για τον συνεχώς αυξανόμενο εμπλουτισμό των γνώσεων του αποτελούν δύο επί πλέον βασικά χαρακτηριστικά των παιδιών. Ο σεβασμός αυτών των χαρακτηριστικών αποτελεί βασική προϋπόθεση για μια σωστή διαπαιδαγώγηση τους. Γι΄ αυτό όλοι οι νεωτεριστές και οι σύγχρονοι παιδαγωγοί αξιώνουν σήμερα από τους ενήλικες και ιδιαίτερα από τους γονείς και τους δασκάλους να ικανοποιούν αυτή την περιέργεια του παιδιού και το ενδιαφέρον του για μάθηση, απαντώντας ως επί το πλείστον στα ερωτήματα του εκείνα, που έχουν σχέση με τον εμπλουτισμό του λεξιλογίου του και γενικά των γνώσεων του. Τέλος, για όλους τους παραπάνω παιδαγωγούς αποτελεί η σταδιακή συνειδητοποίηση  των υποχρεώσεων του παιδιού και του εφήβου απέναντι στο άτομό τους και στο κοινωνικό τους σύνολο μια επί πλέον βασική προϋπόθεση για τη σωστή διαπαιδαγώγηση τους. Χαρακτηριστική είναι η παιδαγωγική αρχή του γερμανού παιδαγωγού Κερχενστάϊνερ, ο οποίος επιδίωκε διαμέσου της αγωγής και της εκπαίδευσης να καταστούν οι νέοι «χρήσιμοι πολίτες του κράτους». Η Μοντεσσόρι καθώς και άλλοι ομοϊδεάτες παιδαγωγοί της εποχής της προσδοκούσαν μάλιστα ότι διαμέσου μιας σωστής διαπαιδαγώγησης των νέων γενεών θα επιτυγχανόταν μια καλύτερη ανθρωπότητα.

Οι βασικές αυτές αρχές είναι αναγκαίο να εφαρμόζονται από τους εκπαιδευτικούς κάθε σχολικής μονάδας και οι εμπειρίες τους να αποτελούν στη συνέχεια ένα από τα θέματα συζητήσεων  στις τακτικές τους συσκέψεις. Τις διαπιστώσεις τους αυτές οφείλουν να ανακοινώνουν στους γονείς, οι οποίοι στη συνέχεια  πρέπει να συνειδητοποιήσουν τις υποχρεώσεις τους.

Οι με αυτόν τον τρόπο δοκιμασμένες στην παιδαγωγική πράξη αντιλήψεις των εκπαιδευτικών οφείλουν να γίνονται στη συνέχεια θέματα συζητήσεων στα ιεραρχικά διαβαθμισμένα συλλογικά τους όργανα από τη βάση έως την ομοσπονδία τους. Με τη διαδικασία αυτή ενδυναμώνεται η επιστημονική  θέση της ομοσπονδίας τους για τη συμμετοχή της στη σύνταξη των αναλυτικών προγραμμάτων καθώς και για τη συμμετοχή της στη σύνταξη των σχετικών διδακτικών εγχειριδίων.

* Ο Γιώργος Πυργιωτάκης είναι τέως Σύμβουλος Παιδαγωγικού Ινστιτούτου, τέως Αναπληρωτής Καθηγητής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας.

Πηγή: https://www.kathimerini.gr/965875/article/k-blogs/matter-of-class/h-agwgh-twn-paidiwn-se-mia-sygxronh-koinwnia