Θεολογία και ψυχανάλυση

Θεολογία και ψυχανάλυση

Του Πέτρου Χαρτοκολλη*

Βασίλειος Θερμος

Άνθρωπος στον ορίζοντα!

Προσεγγίζοντας τη συνάντηση Ορθόδοξης Θεολογίας και επιστημών του ψυχισμού.εκδ. Γρηγόρη - σελ. 360.

Χρησιμοποιώντας την τεχνική του διαλόγου, το βιβλίο τούτο πραγματεύεται τη σχέση της Θεολογίας και εκκλησιαστικής πράξης με τις επιστήμες του ψυχισμού (ψυχιατρική, ψυχολογία, ψυχοθεραπεία). Εγγίζει υπαρξιακά ζητήματα που απασχολούν έντονα τον σύγχρονο άνθρωπο. Ο συγγραφέας, κληρικός, διδάκτορας της Θεολογίας, αλλά και παιδοψυχίατρος, δίνει προσωπικές απαντήσεις καθώς και υλικό από έργα ψυχιάτρων, ψυχολόγων, θεολόγων και Πατέρων της Εκκλησίας.

Πρωτοτυπώντας ο συγγραφέας διατάσσει τα περιεχόμενα του βιβλίου σε μορφή ερωτήσεων. Σταχυολογώ μερικές από αυτές: Τι είναι ο χαρακτήρας; Αλλάζει ο χαρακτήρας; Τι σημαίνει το ψυχο- ως πρώτο συνθετικό; Πώς σχετίζονται ψυχή και σώμα; Βλέπει η ορθόδοξη θεολογία διαφορετικά τον άνθρωπο σε σύγκριση με την ψυχολογία; Πώς φθάνουμε στην αυτογνωσία; Ποιος είναι ψυχικά υγιής; Η ψυχοπαθολογία έχει περισσότερο σωματική ή ψυχολογική προέλευση; Υπάρχουν υποκειμενικά ή τοπικά κριτήρια για το τι είναι παθολογικό; Τι σημαίνει θεραπεία και τι μπορούμε να περιμένουμε απ' αυτήν; Τι νόημα έχει να ερευνάς το συνείδητο; Χρειάζεται συνεργασία μεταξύ κληρικών και ψυχιάτρων - ψυχολόγων; Πού οφείλεται η αμοιβαία επιφυλακτικότητα μεταξύ ψυχιάτρων - ψυχολόγων και κληρικών; Γιατί στον δυτικό κόσμο αναζήτησαν στην ψυχοθεραπεία νόημα ζωής; Ποιες προοπτικές ανοίγονται για τη θεολογία και για τις επιστήμες του ψυχισμού αν επιτύχουν να συναντηθούν και να μπουν σε διάλογο;

Σημαντικό κείμενο

Συμπίπτουν τελείως οι απόψεις μας στο θέμα της ψυχανάλυσης και της σημασίας της για την κατανόηση του ανθρώπινου ψυχισμού. Είναι κάτι που κάνει το κείμενο αυτό ιδιαίτερα σημαντικό για εμένα, καθώς ο συγγραφέας πιστεύει πως η ψυχαναλυτική θεωρία είναι εκείνη η επιστημονική ψυχολογία που ανταποκρίνεται πληρέστερα στη θεολογική προσέγγιση της ανθρώπινης ψυχής. Η ψυχαναλυτική κατανόηση του ανθρώπου, με αφετηρία τη διερεύνηση του ασυνειδήτου, προσφέρει στον ποιμένα της Εκκλησίας τη δυνατότητα να αντιμετωπίσει θεραπευτικά τα προβλήματα που συνδέονται με την πνευματικότητα, που είναι το αντικείμενο της ποιμαντικής θεολογίας.

Η ποιμαντική ασχολείται με την αμαρτία και η ψυχοθεραπεία με την ψυχική αρρώστια. Η αμαρτία έχει να

κάνει με την κατάχρηση της ανθρώπινης ελευθερίας. Η αρρώστια, από την άλλη μεριά, οφείλεται σε παράγοντες που περιορίζουν την ανθρώπινη ελευθερία. Ενδιαφέρουσα βρίσκω τη διάκριση του οντολογικού στοιχείου στον άνθρωπο (το οποίο μελετά η θεολογία) και του ψυχολογικού (το οποίο σπουδάζουν οι γνωστές μας επιστήμες του ψυχισμού). Γράφει χαρακτηριστικά:

«Το ψυχολογικό, με τις ποικίλες περιπέτειές του, αποτελεί τον μοναδικό τρόπο με τον οποίο το οντολογικό μπορεί να γνωσθεί. Η ψυχολογία και η ψυχανάλυση εμφανίσθηκαν ως συστηματικές μέθοδοι κατανοήσεως του ψυχολογικού. Αν κάποιος πίσω τους διαρκώς μπορεί να δακρίνει τον οντολογικό ορίζοντα που μας κληροδότησε η ορθόδοξη θεολογία, τότε ευρίσκεται στη σωστή κατεύθυνση».

Το βασικό κληροδότημα

Και για εκείνους που θα αναρωτηθούν τι είναι αυτό που μας κληροδότησε η ορθόδοξη θεολογία, ο συγγραφέας με θαυμαστή ευγλωττία διευκρινίζει:

«Ολόκληρη η καθημερινότητά μας αποτελεί πεδίο εκπτύξεως των φυσικών οντολογικών δυνάμεων, συχνά υπό κάποια θλιβερή μορφή [...]. Ακόμη και οι χειρότερες εκδηλώσεις του ανθρώπου, οι πιο έκφυλες και ανήθικες, στη βάση τους αποτελούν δίψα για τη ζωή και το αγαθό. Το ψυχολογικό στοιχείο (ζήλεια [ζηλοφθονία, θα έλεγα εγώ καλύτερα], σεξουαλικότητα, εξάρτηση κ.ά.) σε πλήθος περιπτώσεων δεν είναι παρά μεταμφιεσμένο και παρεφθαρμένο οντολογικό (αγαπητική δύναμη, δίψα για κοινωνία). Αυτή η βασική αισιοδοξία, ότι δηλαδή τα ελαττώματα και οι κακίες του ανθρώπου αποτελούν κακή χρήση καλών δυνάμεων, συνιστά ένα ισχυρό και χαρακτηριστικό σημείο της ορθόδοξης θεολογίας». Ο συγγραφέας εδώ υιοθετεί μια αισιόδοξη στάση. Η απαισιοδοξία που χαρακτηρίζει τη φροϋδική διπολική θεωρία των ενορμήσεων της ζωής και του θανάτου προσωπικά με βρίσκει αντίθετο.

Η έμφαση που δίνει ο Φρόιντ στις λανθάνουσες επιταγές του ασυνειδήτου και στη σεξουαλικότητα της πρώτης παιδικής ηλικίας, δημιούργησαν την εντύπωση ότι η ψυχανάλυση υποστηρίζει την ανηθικότητα, την αχαλίνωτη επιδίωξη της ηδονής και, γενικά, των πρωτόγονων επιθυμιών του ανθρώπου. Κάτι τέτοιο δεν ανταποκρίνεται στην αλήθεια. Εκείνο που επιδιώκει η ψυχανάλυση -και ο συγγραφέας το έχει συλλάβει σωστά- είναι να καταστήσει τον ασθενή κύριο του εαυτού του και όχι έρμαιο ή προαγωγό των ενορμήσεων που πηγάζουν από το ασυνείδητό του, με άλλα λόγια να τον βοηθήσει να αποφασίσει ελεύθερα. Σε αυτό, όπως επισημαίνει ο συγγραφέας, οι θέσεις της ψυχανάλυσης και της ορθόδοξης θεολογίας στην ποιμαντική λειτουργία συμπίπτουν.

Το πλούσιο αυτό έργο απευθύνεται στους επαγγελματίες των δύο χώρων αλλά και στο ευρύ κοινό. Συμπληρώνεται με χρήσιμα ευρετήρια εννοιών και ονομάτων. Ο πατήρ Βασίλειος Θερμός, συγγραφέας του παρόντος εγχειριδίου που φέρει τον ποιητικότατο αλλά και μεστό νοήματος τίτλο «Ανθρωπος στον ορίζοντα! Προσεγγίζοντας τη συνάντηση Ορθόδοξης Θεολογίας και επιστημών του ψυχισμού», χειρίζεται το θέμα του με διάκριση και νηφάλια γνώση.

*Ο κ. Πέτρος Χαρτοκόλλης είναι ομότιμος καθηγητής Ψυχιατρικής Πανεπιστημίου Πατρών, μέλος της Διεθνούς και της Αμερικανικής Ψυχαναλυτικής Εταιρείας, διδάσκων και εποπτεύων αναλυτής της Ελληνικής Ψυχαναλυτικής Εταιρείας και συγγραφέας

Αναδημοσίευση από: http://www.kathimerini.gr/360510/article/politismos/arxeio-politismoy/8eologia-kai-yyxanalysh