Βιοηθικά διλήμματα και υποβοηθούμενη αναπαραγωγή

Γράφουν η Θεοδώρα Λαμπρή και η Κατερίνα Παναγοπούλου, (μεταπτυχιακές φοιτήτριες του  ΠΜΣ Δημόσια Υγεία, Τμ. Ιατρικής, Παν/μιο Πατρών)

Επιμέλεια: Απόστολος Βανταράκης, Αναπληρωτής καθηγητής, Τμ. Ιατρικής, Παν/μιο Πατρών 

Η απόκτηση παιδιού έχει σημασία τόσο για τον κάθε άνθρωπο ξεχωριστά όσο και για την κοινωνία και την ανθρωπότητα στο σύνολό της. Για την πλειοψηφία των ανθρώπων, η απόκτηση παιδιών - απογόνων, σηματοδοτεί την ολοκλήρωση της οικογένειάς τους και την συνέχιση της ύπαρξής τους. Η διαδικασία της αναπαραγωγής, από την αρχή δημιουργίας του κόσμου συνέβαινε χωρίς την παρέμβαση της τεχνολογίας, της επιστήμης και της ιατρικής, δεδομένο που ισχύει, έως και σήμερα για τα περισσότερα ζευγάρια. Ωστόσο, σε αρκετές περιπτώσεις, προκύπτουν προβλήματα, τα οποία συμβάλλουν στην αποτυχία επίτευξης του παραπάνω σκοπού. Τα προβλήματα υπογονιμότητας, όπως αποκαλούνται, πέρα από τις δυσκολίες απόκτησης παιδιών, δημιουργούν στα ζευγάρια σειρά προβλημάτων σχετικών με την ψυχική και συναισθηματική τους υγεία, την μεταξύ τους σχέση και την συνέχιση αυτής, αλλά και προβλημάτων σχετικών με την κοινωνική τους ζωή και την γενικότερη θέση τους μέσα στην κοινωνία. Είναι χαρακτηριστικό, πως τα άτεκνα ζευγάρια αντιμετωπίζονταν ως κατώτερα, άτυχα ή τιμωρημένα από το θεό ή τη μοίρα, σε αρκετές κοινωνίες κατά τα παλαιότερα χρόνια, γεγονός που δεν έχει εκλείψει έως και σήμερα.

Η επιστημονική και τεχνολογική κοινότητα προσπάθησαν να δώσουν λύση μέσα από την μελέτη της αναπαραγωγικής διαδικασίας και την επίτευξή της με τη βοήθεια ιατρικών - γενετικών μεθόδων και τεχνολογικών μέσων. Η εξωσωματική γονιμοποίηση αποτελεί τη πιο διαδεδομένη μέθοδο υποβοηθούμενης αναπαραγωγής.

Η ιατρικώς υποβοηθούμενη αναπαραγωγή, όπως είναι ο κλινικός όρος, ορίζεται «ως η σύλληψη που

επέρχεται με σύζευξη γαμετών εκτός συνουσίας. Περιλαμβάνει τις τεχνικές υποβοηθούμενης αναπαραγωγής (στην αγγλική Assisted ReproductiveTechniques - ART), και, στην Ιταλία, την ενδομήτρια, ενδοτραχηλική και ενδοκολπική σπερματέγχυση». Ως εξωσωματική γονιμοποίηση (invitrofertilization) ορίζεται η γονιμοποίηση του ωαρίου από το σπερματοζωάριο, έξω από το σώμα της γυναίκας σε εργαστηριακό περιβάλλον. Οι πιο γνωστές μέθοδοι υποβοηθούμενης αναπαραγωγής είναι:

• Η φαρμακευτική ή χειρουργική αντιμετώπιση τυχόν προβλημάτων
• η σπερματέγχυση.
• οι μέθοδοι GIFT και ZIFT, οι οποίες βασίζονται στη μεταφορά ωαρίων ή εξωσωματικά γονιμοποιημένων εμβρύων στις σάλπιγγες
• η δωρεά σπέρματος ή ωαρίων από εγκεκριμένες τράπεζες κρυοσυντήρησης, στις περιπτώσεις που δεν μπορούν να χρησιμοποιηθούν αυτά του υπογόνιμου ζευγαριού
• η δωρεά εμβρύων
• η παρένθετη μητρότητα, στις περιπτώσεις που τα ωάρια και τα σπερματοζωάρια είναι φυσιολογικά η μήτρα όμως δεν είναι λειτουργική
• η ανοιχτή βιοψία όρχεων (TESE). Πρόκειται για μικροχειρουργική επέμβαση η οποία βοηθάει στη λήψη σπερματοζωαρίων
• υποβοηθούμενη εκκόλαψη
• κρυοσυντήρηση
• η εξωσωματική γονιμοποίηση (invitrofertilization).

Η εξωσωματική διαδικασία, παρά το βασικότερο πλεονέκτημά της, την επίτευξη της εγκυμοσύνης, ελλοχεύει κινδύνους. Οι κίνδυνοι αυτοί οφείλονται τόσο στις ισχυρές διαδικασίες όσο και στην ισχυρή φαρμακευτική αγωγή και τη λήψη των ορμονών, που απαιτούνται για την επιτυχή της έκβαση. 

Οι πιθανοί κίνδυνοι περιλαμβάνουν:

• Το σύνδρομο υπερδιέγερσης των ωοθηκών, λόγω της ισχυρής ορμονοθεραπείας
• την πολύδυμη κύηση. Προς αποφυγή της πολύδυμης κύησης δεν εμφυτεύονται περισσότερα από 2-3 έμβρυα τη φορά
• την πιθανότητα πρόωρου τοκετού καθώς και η γέννηση λιγόβαρου βρέφους
• τις αυξημένες πιθανότητες αποβολής
• την εξωμήτριο κύηση, κατά την οποία η κύηση πραγματοποιείται στις σάλπιγγες και όχι στη μήτρα
• τις επιπλοκές κατά την ωοληψία, οι οποίες περιλαμβάνουν μικροτραυματισμούς, αιμορραγία και λοιμώξεις.

Ο πρώτος νόμος για την υποβοηθούμενη αναπαραγωγή ψηφίστηκε στην Ελλάδα το 2002 και ήταν ο νόμος Αρ.3089 (ΦΕΚ Α' 327, 23.12.2002). Το Νόμο 3089 ακολουθεί ο Νόμος 3305 του 2005 (ΦΕΚ Α΄17, 2005). Ο πρώτος νόμος αφορά την Ιατρική Υποβοήθηση--- στην ανθρώπινη αναπαραγωγή ενώ ο δεύτερος την Εφαρμογή της Ιατρικώς Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής. Βάσει της νομοθεσίας η εξωσωματική γονιμοποίηση διακρίνεται σε ομόλογη και ετερόλογη. Η ομόλογη εξωσωματική γονιμοποίηση αναφέρεται στη χρήση γενετικού υλικού των μελλοντικών γονέων ενώ η ετερόλογη αναφέρεται και στη χρήση γενετικού υλικού δότη.

Η επίσημη άποψη της Ορθόδοξης Εκκλησίας στέκεται επιφυλακτικά απέναντι στην εξωσωματική γονιμοποίηση και έχει συστήσει Ειδική Συνοδική Επιτροπή Βιοηθικής, προκειμένου να ορίσει τις θέσεις της. Η εκκλησία έχει τοποθετηθεί αρνητικά στην παρένθετη μητέρα, την άγαμη μητέρα και την γονιμοποίηση από σπέρμα αποθανόντος συζύγου, καθώς δεν υπάρχει κάποια μορφή οικογένειας.

ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ ΠΟΥ ΔΕΝ ΕΧΟΥΝ ΑΠΑΝΤΗΘΕΙ

Τα ερωτήματα τα οποία εγείρονται είναι πολλά και δεν αφορούν μόνο την ηθική αλλά και την ψυχολογία, τη νομική και τον σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

Μήπως η σύλληψη από φυσική διαδικασία και πράξη αγάπης γίνεται αντικείμενο της ιατρικής; Μήπως η μεγάλη επιθυμία απόκτησης απογόνων είτε αυτή προέρχεται από προσωπική ανάγκη είτε από κοινωνική πίεση οδήγησε στην μηχανοποίηση της αναπαραγωγής; Μήπως το παιδί από υπέρτατο αγαθό για το εκάστοτε ζευγάρι που θα ολοκληρώνει την ευτυχία του, αποτελεί πλέον ιατρικό κεκτημένο το οποίο πωλείται;

Προβληματισμοί προκύπτουν και ως προς την γονιμοποίηση υπεράριθμων ωαρίων με στόχο την αποφυγή της επανάληψης της ωοθηκικής διέγερσης. Τα πλεονάζοντα υπεράριθμα έμβρυα τα οποία δεν εμφυτεύονται, είτε καταψύχονται είτε χρησιμοποιούνται για πειραματικούς σκοπούς, όπως ορίζεται και από το Σύνταγμα. Πόσο ηθικό είναι αυτό; Ποιος αποφασίζει για τον τρόπο χρήσης της ανθρώπινης ζωής; Υπάρχει ηθικός και συμβατός με τον σεβασμό στην ανθρώπινη ζωή τρόπος χρήσης των πλεοναζόντων εμβρύων; Ανήκουν στην ιατρική ή στους γονείς, στους οποίους ανήκει το γενετικό υλικό; Η ετερόλογη εξωσωματική γονιμοποίηση αποτελεί μορφή υιοθεσίας από τη στιγμή που γίνεται από γενετικό υλικό δότη ή γονιμοποιημένο ωάριο δότριας; Αν ναι γιατί δεν επιδιώκεται από το ζευγάρι η υιοθεσία ενός παιδιού; Αν όχι, πως εξελίσσεται η σχέση του ζευγαριού στις περιπτώσεις που χρησιμοποιείται ξένο γενετικό υλικό, δημιουργούνται εντάσεις στο ζευγάρι, από τη στιγμή που αντικειμενικά το παιδί που θα γεννηθεί βιολογικά ανήκει στον ένα από τους δύο; Φθείρεται η ενότητα του ζευγαριού; Αν χρησιμοποιηθεί γονιμοποιημένο ωάριο δότριας το παιδί που θα γεννηθεί πρέπει να μάθει την αλήθεια της προέλευσής του και να την αναζητήσει ή όχι; Γιατί το δίκαιο για την εξωσωματική είναι πιο ελαστικό από το δίκαιο για την υιοθεσία; Γιατί οι διαδικασίες για την εξωσωματική γονιμοποίηση είναι πιο εύκολες και γρήγορες απ' ότι αυτές για την υιοθεσία; Γιατί η επιδίωξη της επίτευξης μιας εγκυμοσύνης μέσω της ετερόλογης εξωσωματικής δεν απαιτεί την ολοκλήρωση χρονοβόρων σταδίων όπως αυτά της υιοθεσίας (ψυχολογική υποστήριξη, επαφή και επικοινωνία με κοινωνικούς λειτουργούς, τήρηση ψυχολογικών και κοινωνικών κριτηρίων);

Η μορφή της οικογένειας επηρεάζεται από την παρένθετη μητέρα; Είναι επίσης ένα ερώτημα. Η παρένθετη μητέρα αποτελεί μορφή εξωσωματικής γονιμοποίησης και συνδυασμού δανεισμού ξένης μήτρας, ωστόσο εγείρει ηθικά, κοινωνικά, νομικά, και ψυχολογικά προβλήματα. Ποια είναι η μορφή της οικογένειας, παραμένουν δύο οι γονείς ή είναι τρεις; Ποια είναι η μητέρα του παιδιού η γυναίκα που το κυοφόρησε ή η γυναίκα που έδωσε το γενετικό υλικό; Αναπτύσσεται μητρικό ένστικτο στην γυναίκα που κυοφορεί ή αποτελεί απλά τρόπος εξασφάλισης των προς το ζην; Τι γίνεται στις περιπτώσεις που « χαλάσει» η αρχική συμφωνία; Πώς ένας γονιός μπορεί να επιλέξει ποια γονιμοποιημένα ωάρια θα εμφυτεύσει και ποια όχι; Στα πλαίσια μιας φυσιολογικής σύλληψης δεν θα επέλεγε και θα είχε συναισθήματα, αναμονής, συγκίνησης, αγωνίας για όλα τα γονιμοποιημένα ωάρια; Πως αυτό αλλάζει στις περιπτώσεις της εξωσωματικής; Είναι ηθική η εξωσωματική με σπέρμα θανόντος; Αυτό είναι ένα ερώτημα το οποίο είναι δύσκολο να απαντηθεί. Το σύνταγμα υπό προϋποθέσεις δίνει την δυνατότητα ωστόσο κατά πόσο αυτό λειτουργεί προς όφελος του παιδιού που θα γεννηθεί και του θεσμού της οικογένειας.

Είναι δύσκολο να υποστηρίξεις μια απόλυτα θετική ή μία απόλυτα αρνητική στάση καθώς πέρα από εξέλιξη αποτελεί και θεραπεία. Πέρα από τη σημασία που έχει για την εξέλιξη της ανθρωπότητας:

• Η εξωσωματική γονιμοποίηση και η εφαρμογή της προκαλεί πολλά ηθικά ερωτήματα
• τα ερωτήματα, τα διλήμματα και οι προβληματισμοί που εγείρει η εφαρμογή της εξωσωματικής γονιμοποίησης δεν μπορούν να απαντηθούν με απόλυτη θετική ή αρνητική άποψη.

(Από την έντυπη έκδοση της "ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ" - Ιατρικό Ένθετο "Λόγοι Υγείας")

Αναδημοσίευση από: http://pelop.gr/?page=article&DocID=363518

Σχετικές αναρτήσεις

Μεταθανάτια τεχνητή γονιμοποίηση: Νομοθετική ρύθμιση και προϋποθέσεις

Γυναίκα από την Αυστραλία αποκτά το δικαίωμα να χρησιμοποιήσει το σπέρμα του νεκρού συντρόφου της

Οικογενειακός προγραμματισμός: Υποβοηθούμενη αναπαραγωγή και τα ηθικά διλλήματα που προκύπτουν

Ηθικά Προβλήματα & Διλήμματα των Μεταμοσχεύσεων

Ηθικό πρόβλημα σχετικά με την τήρηση των υποσχέσεών μας και τη χρήση των ναρκωτικών ουσιών. 

Προσεγγίζοντας ένα ηθικό πρόβλημα υπό το πρίσμα των βασικών ηθικών φιλοσοφικών θεωριών

Γενετικά τροποποιημένα έμβρυα: Διανθρωπισμός, ο νέος εφιάλτης της ανθρωπότητας

Δημιουργία Υβριδικών και Χιμαιρικών Οργανισμών – Ενημερωτικό κείμενο από την Εθνική Επιτροπή Βιοηθικής

Επαναφορά βρεφικών αναμνήσεων σε ποντίκια στον Καναδά

Ηθική και δεοντολογία της επιστημονικής έρευνας

Η Ολισθηρή Πλαγιά Αντιμέτωπη με τον Εαυτό της

Το πολύτιμο κύτταρο – Βλαστοκύτταρα (Ντοκιμαντέρ)