Η Δικαιολόγηση της Βίας στον Βουδισμό

Γράφει ο Κωνσταντίνος Σαπαρδάνης

«Αν διαταχθείς να παρελάσεις: ‘εν, δυό’ ή να πυροβολήσεις: ‘μπανγκ, μπανγκ’. Αυτή είναι η εκδήλωση της υψηλότερης σοφίας του διαφωτισμού. Η ενότητα του Ζεν και του πολέμου επεκτείνεται στις απώτατες εκφάνσεις του ιερού πολέμου που τώρα ξεκινάει»

Harada Daiun Sogaku, Ιάπωνας δάσκαλος του Ζεν, 1939

Ο Μπράιαν Βικτόρια, με την έκδοση του βιβλίου του «Zen at War», κάλεσε σε αυτοκριτική Βουδιστές δασκάλους (Zen Masters) για τη συνενοχή και συμμετοχή των σχολών τους στον φανατισμό των Ιαπώνων κατά τη διάρκεια του 2^ου Παγκοσμίου Πολέμου, με αποτέλεσμα πολλά μοναστήρια να ζητήσουν συγγνώμη για τη δράση των προκατόχων τους. Ο Βικτόρια, Βουδιστής ιερέας ο ίδιος, παρουσίασε εκτενώς τις διδαχές ενός από τους πιο γνωστούς δασκάλους του Ζεν, του Daisetsu Teitaro Suzuki. Ο Σουζούκι ήταν ένας από τους κύριους μεταλαμπαδευτές του Βουδισμού στη Δύση, ή έστω μιας κουτσουρεμένης εικόνας του Βουδισμού, που δέχτηκαν κάποιοι απογοητευμένοι από τις «δυτικές» θρησκείες για τη συνεισφορά τους στη βία και τον πόλεμο, και στράφηκαν σε ένα σύστημα ιδεών (ο Βουδισμός τυπικά δεν είναι θρησκεία) που φαίνεται να είναι πιο εσωστρεφές και άρα λιγότερο πιθανό να οδηγήσει σε βίαιες συμπεριφορές.

Θα δούμε όμως ότι ακόμα και ο Βουδισμός μπορεί να οδηγήσει σε βιαιοπραγίες και ακρότητες, αν και, συγκριτικά με τις γνωστές μας μονοθεϊστικές θρησκείες, χρειάζονται κάποιες εκλογικευτικές ταχυδακτυλουργίες για να το πετύχει. Κι αυτό γιατί στον Βουδισμό δεν υπάρχει κάποιο ιερό κείμενο που όλοι όσοι αυτοαποκαλούνται Βουδιστές πρέπει να διαβάσουν και να αποδεχτούν, όπως η Βίβλος όπου, για παράδειγμα, ο Θεός καλεί τους πιστούς του να εξολοθρεύσουν τους Χαναναίους για τη δικιά τους λύτρωση.

«Στρατιώτες που θυσιάζουν τις ζωές τους για τον αυτοκράτορα δεν θα πεθάνουν. Θα ζήσουν για πάντα. Πραγματικά πρέπει να αποκαλούνται θεοί και Βούδες για τους οποίους δεν υπάρχει ζωή ή θάνατος. Όπου υπάρχει απόλυτη υπακοή δεν υπάρχει ζωή ή θάνατος.» Sugimoto Goro, αξιωματικός.

 Ο Βουδισμός έγινε επίσημη θρησκεία της Ιαπωνίας κατά τον 17^ο αιώνα. Δύο αιώνες μετά, είχαν χτιστεί μισό εκατομμύριο ναοί σε μια χώρα τρεις φορές σαν την Ελλάδα, και οι μοναχοί/ιερείς είχαν γίνει αδιάσπαστο γρανάζι του φεουδαρχικού συστήματος. Λόγω της μεγάλης δύναμης και επιρροής τους όμως (και την απειλή στην άρχουσα τάξη που αυτές συνεπάγονται), με την εκκίνηση της εποχής Μέιζι επιχειρήθηκε η επαναφορά του Σιντοϊσμού, της παραδοσιακής θρησκείας της χώρας, με το κλείσιμο βουδιστικών ναών, την επαναφορά μοναχών στη λαϊκή ζωή, και την καταστροφή αγαλμάτων. Για να επιζήσει ο Βουδισμός αναγκάστηκε να γίνει μέρος του ανερχόμενου ιμπεριαλιστικού προσανατολισμού που έπαιρνε η Ιαπωνία. Έτσι, σύμφωνα πάντα με τον Βικτόρια, τον Βούδα αντικατέστησε ο Αυτοκράτορας, το Ντάρμα (ο κοσμικός νόμος και η τάξη στον Βουδισμό) αντικατέστησε η αφοσίωση στο κράτος και το Ιαπωνικό πνεύμα, και το Σάνγκα (η βουδιστική κοινότητα) αντικαταστάθηκε από το έθνος. Έτσι, ο Ιαπωνικός εθνικισμός είχε από τη γέννησή του έναν πολύ χρήσιμο σύμμαχο. Ο Σουζούκι έγραψε: «Η θρησκεία θα πρέπει πάνω απ’ όλα, να αναζητεί την διατήρηση του κράτους». Σύμφωνα με έναν «στρατιώτη του Ζεν»: «Με το να μην αναζητάς τίποτα απολύτως, πρέπει να απορρίψεις εντελώς το νου και το σώμα, και να ενωθείς με τον αυτοκράτορα».

Η αλληλένδετη σχέση Βουδισμού και μιλιταρισμού φαίνεται ξεκάθαρα στην έννοια του Μπουσίντο («ο τρόπος του σαμουράι»), κάτι σαν την δυτική έννοια του «ιπποτισμού». Από τον 13^ο αιώνα, όπου ο Βουδισμός παρουσιάστηκε στην Ιαπωνία μέσω της Κορέας, αμέσως συσχετίστηκε με την πολεμική τάξη των σαμουράι, και επί αιώνες, Βουδιστές μοναχοί εκπαίδευαν τους σαμουράι στον διαλογισμό, διδάσκοντάς τους αυτοσυγκέντρωση και αυξημένη δύναμη της θέλησης. Το σπαθί χρησιμοποιούνταν ήδη σαν σύμβολο στον Βουδισμό, σαν εργαλείο για να κοπεί το νήμα της αυταπάτης (του εαυτού, των υλικών αναγκών…), αλλά μέσω του Μπουσίντο πήρε κυριολεκτική μορφή, ειδωλοποιήθηκε και λατρεύτηκε.

Για τον Ρώσο-Ιαπωνικό πόλεμο του 1904-05 ο Σοέν, δάσκαλος του Σουζούκι, είπε: «Στις παρούσες εχθρότητες όπου η Ιαπωνία έλαβε μέρος με μεγάλη απροθυμία, χωρίς εγωιστικούς λόγους, επιζητά την καθυπόταξη εχθρών του πολιτισμού, της ειρήνης και του διαφωτισμού». Στην πραγματικότητα η Ιαπωνία εισέβαλε στη Ρωσία για λόγους συμφέροντος και καθόλου απρόθυμα. Για τον Σοέν, η χώρα έκανε έναν «ιερό, δίκαιο πόλεμο», έναν «πόλεμο ευσπλαχνίας» ενάντια στους εχθρούς του Βούδα. Ο πόλεμος ήταν «ένα αναπόφευκτο βήμα της τελικής ολοκλήρωσης του διαφωτισμού».

Παρά την έλλειψη ενός κεντρικού κειμένου ή δόγματος, μια βασική αρχή του Βουδισμού θεωρείται από όλες τις σχολές του, η αρχή της απαγόρευσης του φόνου. Το 1942 ο Σοέν έγραψε: «Είναι δίκαιο να τιμωρείς αυτούς που αναταράζουν την δημόσια τάξη. Είτε κάποιος σκοτώνει είτε δεν σκοτώνει, η βασική αρχή που απαγορεύει το φόνο, διατηρείται. Είναι η βασική αρχή της απαγόρευσης του φόνου που κραδαίνει το σπαθί. Είναι η βασική αρχή που ρίχνει την βόμβα.» Ένας άλλος δάσκαλος, ο Κόντο Σαγουάκι, είπε ότι εφόσον ο φόνος γίνεται σε κατάσταση μη-σκέψης ή μη-εαυτού, τότε η πράξη αυτή είναι μια έκφανση διαφωτισμού. Όχι σκέψη = όχι κάρμα.

«Από την εποχή Μέιζι, η σέχτα μας έχει συνεργαστεί στην διεξαγωγή πολέμου» Δήλωση Μετάνοιας της σέχτας Σότο Ζεν, 1992

 Ο Σουζούκι συνέχισε σε αυτό το μοτίβο, λέγοντας: «Οι στρατιώτες μας πρέπει να θεωρούν τις δικές τους ζωές ελαφριές σαν πούπουλα χήνας, και το χρέος τους βαρύ σαν το βουνό Ταϊσάν.» Αυτή η ποιητική μεταφορά θα χρησιμοποιούνταν δογματικά στην στρατιωτική εκπαίδευση των καμικάζι, οι οποίοι αναμένονταν να δεχτούν ότι οι ατομικές ζωές τους είναι ασήμαντες εκτός αν δοθούν ολοκληρωτικά στον αυτοκράτορα. Και αν κάποιος θεωρεί τη ζωή του ασήμαντη, πόσο πιθανό είναι να θεωρεί την ζωή του εχθρού του σημαντική; Μπορεί οι βουδιστές μοναχοί να μην φορούσαν στρατιωτικές στολές, αλλά ήταν ξεκάθαρο ότι συμμετείχαν στην στρατιωτική προσπάθεια του Χιροχίτο. Ο Σουζούκι έλεγε ότι ο Βουδισμός έβλεπε τη ζωή και τον θάνατο αδιάφορα και ότι η απουσία σαφούς δόγματος τον έκανε εύκαμπτο στο να προσαρμοστεί σε οποιοδήποτε φιλοσοφικό και ηθικό δόγμα, αρκεί να διατηρηθεί αυτό που διαισθητικά φαίνεται να είναι η αλήθεια του. Ο Βουδισμός μπορεί να «παντρευτεί με τον αναρχισμό ή τον φασισμό, με τον κομμουνισμό ή την δημοκρατία, ή οποιοδήποτε πολιτικό ή οικονομικό δόγμα».

Την ίδια στιγμή που ο ιαπωνικός στρατός έκανε τόσο ακραίες βιαιοπραγίες όπως η σφαγή του Νανκίνγκ,
ο Σουζούκι μας προσέφερε «φωτισμένα» μαργαριτάρια όπως αυτό: «Δεν είναι στην πραγματικότητα αυτός (ο ξιφομάχος), αλλά το σπαθί το ίδιο που σκοτώνει. Αυτός δεν είχε επιθυμία να βλάψει κανέναν, αλλά ο εχθρός παρουσιάζεται και κάνει τον εαυτό του θύμα. Είναι σαν το σπαθί να εκτελεί αυτόματα την λειτουργία του της δικαιοσύνης, που είναι λειτουργία ευσπλαχνίας. Ο ξιφομάχος μετατρέπεται σε καλλιτέχνη πρώτου βαθμού, με την υποχρέωση να παράγει ένα έργο πραγματικής αυθεντικότητας». Επίσης, «το σπαθί που σκοτώνει είναι το ίδιο με το σπαθί που δίνει ζωή» και πρέπει «να σκοτώσουμε τον έναν, για να ζήσουν οι πολλοί». Ένας άλλος Βουδιστής μοναχός (Γιασουτάνι Χακούν) γράφει: «Το να μην σκοτώσεις κάποιον που πρέπει να σκοτωθεί, ή να μην καταστρέψεις έναν εχθρικό στρατό που πρέπει να καταστραφεί, σημαίνει να προδίδεις την συμπόνια και την υική υπακοή, σημαίνει να παρακούς την αρχή απαγόρευσης του φόνου.» Ο ίδιος συνεχίζει: «φυσικά και πρέπει να σκοτώνουμε, να σκοτώνουμε όσο γίνεται περισσότερους. Θα πρέπει, πολεμώντας δυνατά, να τους σκοτώσουμε όλους στον αντίπαλο στρατό. Ο λόγος για αυτό είναι…ότι είναι αναγκαίο να υποβοηθούμε το καλό και να τιμωρούμε το κακό».

Έτσι φέρεται μια θρησκεία σε περίοδο εθνικής εκτάκτου ανάγκης.

Ο συνθέτης John Cage είναι ένας από τους πολλούς διανοούμενους που συνάντησαν, άκουσαν και επηρεαστήκαν από τον Σουζούκι. Άλλοι ήταν ο Έριχ Φρομ, ο Άλαν Γουάτς και ο Χιούστον Σμιθ.

 Ο Βουδισμός διδάσκει την απώλεια του εαυτού και την συνειδητοποίηση της ταύτισης του υποκειμένου με τον «άλλον». Ένας απολογητής του Ζεν, λοιπόν (ο Γερμανός Βουδιστής μοναχός Muho Noelke), έγραψε πως αυτό που ο Σουζούκι εννοούσε, ήταν πως οι στρατιώτες έπρεπε να «είναι ενήμεροι της αντίθεσης του να σκοτώνεις έναν εχθρό με τον οποίο καλείσαι ταυτόχρονα να ταυτιστείς», και ότι δεν είναι η αρχή της απαγόρευσης του φόνου που ρίχνει τις βόμβες, απλά, την ίδια στιγμή που οι στρατιώτες ρίχνουν βόμβες πρέπει να τηρούν όσο γίνεται την αρχή αυτή. Μάλλον μας λέει ότι δεν πειράζει να σκοτώνουμε, αρκεί να είμαστε «ενήμεροι» του παράλογου της πράξης μας. Αφήνω στην κρίση των αναγνωστών το κατά πόσο αυτή η οπτική προκύπτει από τις ίδιες τις παραπάνω δηλώσεις του Σοέν, του Κόντο, του Χακούν ή του Σουζούκι, ή αν είναι απλά οι απελπισμένες προσπάθειες κάποιου που θέλει να δικαιολογήσει τα αδικαιολόγητα.

Δεν είναι μόνο ο Βικτόρια που εκφράζει αυτές τις ενστάσεις και που κατηγορεί τον Βουδισμό σαν ιδέα και τους βουδιστές για τις πρακτικές τους. Πληθώρα Ιαπώνων πολιτών μετά τον 2^ο Παγκόσμιο έγραψαν απευθυνόμενοι στο Δικαστήριο του Τόκιο για Εγκλήματα Πολέμου (Tokyo War Crimes Tribunal) κατηγορώντας μοναχούς του Ζεν για την αδαή και ανεπιφύλακτη υποστήριξη της ιαπωνικής πολεμικής προσπάθειας και ζητώντας την καταδίκη τους. Οι Σύμμαχοι δεν έδωσαν σημασία στις παρακλήσεις αυτές και απέδωσαν αποκλειστικά στον Κρατικό Σιντοϊσμό την κατήχηση υπέρ του πολέμου. Ταυτόχρονα, ο σημαντικός λόγιος του Ζεν, Γιαναγκίντα Σεϊζάν, έγραψε ότι οι βουδιστικές σέχτες της Ιαπωνίας συνέβαλαν καθοριστικά στην προπαγάνδα και διάδοση της πολεμικής ιδεολογίας, με τα διδάγματά τους και με τα μεγάλα τους λόγια, και απλά άλλαξαν τροπάριο μετά τον Πόλεμο. «Όσον αφορά εμένα», έγραψε, «τα βουδιστικά ράσα είναι σύμβολο της πολεμικής ευθύνης. Ήταν αυτά τα ράσα που επιδοκίμασαν τον πόλεμο. Δεν σκοπεύω να τα ξαναφορέσω». Κρατώντας το λόγο του, έβγαλε τα ράσα, αποποιήθηκε το ρόλο του σαν δάσκαλος του Ζεν, και πολλές φορές μίλησε για αυτοκτονία κατά την μεταπολεμική του κατάθλιψη.

Αυτό το σπαθί θα σκίσει την αυταπάτη του «εαυτού» και τον λαιμό των εχθρών ου Βούδα. Άγαλμα της θεότητας Acala, που αντιπροσωπεύει την ισορροπία και το ακλόνητο μυαλό.

 Το 1910 η Ιαπωνία εισέβαλε και κατέλαβε την Κορέα. Ο Σουζούκι δικαιολόγησε την κίνηση ως εξής: «Οι Κορεάτες δεν ξέρουν πόσο τυχεροί είναι που επέστρεψαν στα χέρια της Ιαπωνικής κυβέρνησης. Είναι ωραία και καλά να μιλάνε για ανεξαρτησία και όλα αυτά, αλλά δεν είναι ωφέλιμο για αυτούς να ζητάνε ανεξαρτησία, όταν τους λείπει η ικανότητα και ζωτικότητα να σταθούν μόνοι τους…Νομίζω πως η Κορέα θα πρέπει να υπολογίζει τη μέρα που προσαρτήθηκε στην Ιαπωνία σαν τη μέρα της αναγέννησής της.» Όσο για τη συμπεριφορά των Ναζί προς τους Εβραίους, το 1936 έγραψε ότι «και αυτή έχει σημαντικές βάσεις» και τη θεωρούσε «αναγκαία πρακτική για να διατηρηθεί το έθνος», αφού «οι Εβραίοι είναι παρασιτικός λαός που δεν είναι γηγενής», και «το γεγονός ότι δεν έχουν πατρίδα είναι καρμική τιμωρία».

Ο Alexander Laban Hinton στο βιβλίο του ‘Why Did They Kill?: Cambodia in the Shadow of Genocide,’ γράφει για τον δικτάτορα της Καμπότζης, Πολ Ποτ: «Ο τρόπος σκέψης του καθεστώτος για την επαναστατική συνείδηση παραλληλίζει ευθέως τη Βουδιστική σκέψη, με την ‘κομματική γραμμή’ και την ‘συλλογική στάση’ να αντικαθιστούν το Ντάρμα…Οι Ερυθροί Χμερ επιχείρησαν να αναλάβουν τον παραδοσιακό ρόλο του μοναχού σαν ηθικού δασκάλου και η αποθέωση εκ μέρους του καθεστώτος του ασκητισμού, της αποστασιοποίησης, της απαλοιφής της προσκόλλησης και της επιθυμίας, της απάρνησης (υλικών αγαθών, ατομικών συμπεριφορών, συναισθημάτων και νοοτροπιών) και της αγνότητας παραλληλίζει κυρίαρχα Βουδιστικά διδάγματα».

Όλοι έχουμε ακούσει Χριστιανούς ή Μουσουλμάνους φονταμενταλιστές αντιμέτωπους με μια επιδημία ή με μια φυσική καταστροφή, να δηλώνουν ότι αιτία είναι ο θεός που τιμωρεί τα θύματα λόγω των αμαρτιών τους˙ πρόσφατα, το Εκκλησιαστικό Συμβούλιο Λιβηρίας (πάνω από 100 εκλεκτοί Χριστιανοί παπάδες, επίσκοποι, προφήτες…) έκαναν συλλογική δήλωση, όπου έριξαν στους ομοφυλόφιλους το φταίξιμο για την εμφάνιση και την έξαρση του ιού εμπόλα. Με τον ίδιο τρόπο, ο κυβερνήτης του Τόκιο Ishihara Shintaro, αναφορικά με το τσουνάμι που προκάλεσε την τραγωδία της Φουκουσίμα, είπε: «Η ταυτότητα του Ιαπωνικού λαού είναι η απληστία. Αυτό το τσουνάμι αντιπροσωπεύει μια καλή ευκαιρία να εξαγνιστούμε από αυτήν την απληστία…Πιστεύω ότι αυτή είναι μια θεϊκή τιμωρία…αν και στεναχωριέμαι για τα θύματα της καταστροφής». Με άλλα λόγια, είχαν κακό κάρμα και πέθαναν για αμαρτίες του παρελθόντος. Πιο συγκεκριμένα, το κάρμα έχει χρησιμοποιηθεί κατά κόρον για να αποδοθεί φταίξιμο στα θύματα κακοτυχίας ή ακόμα και κοινωνικών αδικιών.

Το βιβλίο που προκάλεσε σεισμικές δονήσεις στον βουδιστικό κόσμο.

 Είναι λοιπόν όλες αυτές οι κτηνωδίες και οι χυδαίες δηλώσεις, η αυθεντική διδασκαλία του Βούδα ή είναι προδοσία των διδαχών του; Και πόση διαφορά υπάρχει μεταξύ των θρησκειών ως προς την δικαιολόγηση της βίας; Όλοι κηρύττουν τον θάνατο των κακών, κανένας δε θέλει να σκοτώσει τους καλούς. Χριστιανοί, Μουσουλμάνοι, Εβραίοι και Βουδιστές, όλοι χρησιμοποίησαν ανθρώπους με καλές προθέσεις για να δικαιολογήσουν τις χειρότερες συμπεριφορές, όλοι πατώντας πάνω σε σοφούς και αγίους οδηγούνται σε παρεκτροπές και βιαιοπραγίες, στο όνομα του δικαίου και της ευσπλαχνίας. Και αν τα πιο γνώριμα σε μας ιερά κείμενα των μονοθεϊστικών θρησκειών, προτείνουν ευθέως τον φόνο και την καταστροφή για χάρη της ευτυχίας και της σωτηρίας (και αφήνουν μόνο τον αναγνώστη να κόψει και να ράψει από αυτά τα κείμενα όσα ο ίδιος θεωρεί ενάρετα και να αφήσει στην άκρη όσα δεν τον βολεύουν), είδαμε ότι η απουσία ενός κεντρικού, δογματικού συνόλου ιδεών στον Βουδισμό, όχι μόνο δεν αποκλείει τη βία, αλλά της δίνει το ελεύθερο να εκφραστεί στην πιο ύπουλη και διεστραμμένη της μορφή.

Πηγές:

• Άρθρα του Brian Daizen Victoria
• http://sweepingzen.com/brian-victorias-war-on-zen/
• http://www.darkzen.org/articles/zenholy.htm
• http://www.tricycle.com/reviews/sword-compassion
• http://religionconflictpeace.org/volume-1-issue-1-fall-2007/holy-war-toward-holistic-understanding
• http://en.wikipedia.org/wiki/Buddhism_and_violence

Οι φωτογραφίες είναι από εδώ:

• http://huellaszen.blogspot.gr/2013/12/practica-adulta-4-formacion-y-practica.html
• http://www.clearviewproject.org/
• http://www.amazon.co.uk/Zen-War-Edition-Peace-Library/dp/0742539261
• http://terebess.hu/zen/mesterek/dtsuzukihtml
• http://www.tumblr.com/search/mushin
• Πηγή: http://eranistis.net/wordpress/2014/11/07/%CE%B7-