Η Αρχαία Ελληνική Θρησκεία |
της Φανή Σοκόλη – Τζήκα
Εξετάζοντας το θέμα μας καθαρά από φιλολογική άποψη
και όχι από ιδεολογική, χωρίς συμβολισμούς και συγκρίσεις, θα πρέπει καταρχάς
να διευκρινίσουμε πως χρησιμοποιούμε τον οικείο σε εμάς όρο θρησκεία για να
μπορούμε να συνεννοούμαστε. Αυτό που ονομάζουμε αρχαία ελληνική θρησκεία είναι
ένα πολύπλοκο φαινόμενο με πολλές ιδιαιτερότητες. Και τούτο διότι καθ’ όλη τη
διάρκεια της αρχαιότητας δεν υπήρχε ένα ενιαίο δόγμα στο οποίο πίστευαν οι
Έλληνες. Υπήρχαν διαφορετικές δοξασίες και εμπειρίες. Υπήρχαν οι Ολύμπιες και
οι Χθόνιες λατρείες δηλ. οι λατρείες του καθαρού αέρα στις κορυφές του ιερού
βουνού, του Ολύμπου, με τα χαρακτηριστικά της νηφαλιότητας, της ξεγνοιασιάς και
της αμεσότητας, αλλά και οι λατρείες της γης με το χαρακτηριστικό της έκστασης.
Υπήρχαν ακόμη οι λατρείες των περιοχών που βρίσκονται κάτω από αυτήν, που συχνά
χαρακτηρίζονται από το σκοτάδι, την υποβλητικότητα και τη μυστικιστική λαχτάρα
για ένωση του ανθρώπου με το θεό.
Η Αρχαία Ελληνική Θρησκεία |
Επίσης πρέπει να προσέξουμε και το εξής:
σήμερα όταν μιλούμε για θρησκείες εννοούμε πως οι πιστοί της καθεμιάς έχουν
συνείδηση ότι ανήκουν σε διαφορετικούς θρησκευτικούς κόσμους, ότι η μια
θρησκεία αποκλείει την άλλη, πχ ένας χριστιανός δεν είναι δυνατόν να
αυτοαποκαλείται μωαμεθανός ή και το αντίστροφο. Δε συμβαίνει όμως το ίδιο με
τις θρησκείες της αρχαίας Ελλάδας και του ελληνορωμαϊκού παγανισμού. Ένας
αρχαίος Έλληνας μπορούσε κάλλιστα να συμμετέχει με ευλάβεια και στη λατρεία του
ολύμπιου Δία και στα μυστήρια της Δήμητρας και της κόρης της, της Περσεφόνης,
προς τιμή των οποίων τελούνταν αυτά τα μυστήρια. Άλλωστε είχε πατέρα τον
Δία ο οποίος μπορούσε να προσφωνείται και χθόνιος και ολύμπιος, όπως και άλλοι
θεοί. Επίσης, για τον Έλληνα οι θεοί ήταν κάτι τόσο φυσικό και αυτονόητο ώστε
ποτέ του δεν αναρωτήθηκε αν άλλοι λαοί θα μπορούσαν να έχουν διαφορετική πίστη
ή διαφορετικούς θεούς. Ήταν οι ίδιοι θεοί με διαφορετικά ονόματα, και
μπορούσαν, οι περισσότεροι, να αντιστοιχούν σε ελληνικές αντιλήψεις. Δεν ήταν
θέμα ανεξιθρησκίας αλλά η έλλειψη συνείδησης στο νου του πιστού ότι υπήρχαν
διαφορές.
Προτού αναφερθούμε στο θρησκευτικό
αίσθημα των Ελλήνων και στις κοινωνικές και πολιτικές συνθήκες που το
διαμόρφωσαν έτσι όπως το συναντούμε στην ομηρική ποίηση, στην αρχαϊκή, στην
κλασική και στην ελληνιστική εποχή, ας κάνουμε μια γενική περιγραφή των
εξωτερικών χαρακτηριστικών της αρχαίας ελληνικής θρησκείας στην πιο καθολική
τους μορφή.
ΓΕΝΙΚΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ
Οι θεοί του Ομήρου αποτελούν έναν
καλά ταξινομημένο και έλλογο κόσμο, είναι «οι ρεία ζώοντες», ζουν άνετα με μια
κινητικότητα, ζωντάνια, απαλλαγμένοι από τη ζοφερότητα του θανάτου αλλά σύμφωνα
με μία τάξη την οποία δεν μπορούν να αλλάξουν, όπως πχ το θάνατο των ανθρώπων.
Η πολιτεία τους είχε επικεφαλής το Δία, τον πρώτο θεό,
κατά το πρότυπο του μυκηναϊκού δεσπότη. Είναι βασιλιάς, οι άλλοι θεοί και ένα
πλήθος θεοτήτων, όλοι με καθορισμένες σφαίρες επιρροής, είναι υποτελείς