Το Ισλάμ ως θρησκεία

Το Ισλάμ ως θρησκεία

Γρηγόριος Δ. Ζιάκας
Ομότιμος καθηγητής της Θρησκειολογίας
της Θεολογικής Σχολής του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης

Εισήγηση στην Συνοδική Επιτροπή Παρακολουθήσεως Ευρωπαϊκών Θεμάτων

Ισλάμ: ορισμένα επίκαιρα ερωτήματα Η εκκλησία ως σώμα Χριστού και θεανθρώπινη κοινωνία (Εφ. 1,23, Κολ. 1,24) δεν έπαυσε ποτέ να εμπνέεται από την αγάπη του Θεού προς τον κόσμο, από το μυστήριο της θείας Οικονομίας που συντελείται στον θεανθρώπινο οργανισμό της, και να εργάζεται για το καλό και την συμφιλίωση των ανθρώπων της οικουμένης. Η ειρήνη του σύμπαντος κόσμου είναι το βασικό αίτημα της χριστιανικής λατρείας. Η παρουσία σας σήμερα στην παρούσα εκδήλωση, Μακαριώτατε, και η εμπεριστατωμένη εισήγησή σας, πιστοποιεί ακριβώς αυτό το ενδιαφέρον της εκκλησίας προς τον άνθρωπο. Σεις πρώτος, με το ειδικό χάρισμα της Αρχιεροσύνης σας προσεύχεσθε προς τον φιλάνθρωπο Θεό υπέρ της ειρήνης του σύμπαντος κόσμου, υπέρ της ατομικής και κοινωνικής ευημερίας, και ακολουθούμε εμείς. Και εδώ βρίσκεται το μεγαλείο της Ορθοδόξου πίστεως, η οποία βλέπει στο πρόσωπο του κάθε ανθρώπου χαραγμένην την ωραιότητα που πλάστηκε κατ’ εικόνα Θεού. Επομένως η επιστημονική μελέτη και υπεύθυνη ενημέρωση του πληρώματος της Εκκλησίας για τις βασικές αντιλήψεις των άλλων θρησκειών, απορρέει από την βασική αρχή της χριστιανικής διδασκαλίας και της πατερικής ερμηνείας, ότι η πτώση αποξένωσε βέβαια την ανθρώπινη φύση από την άμεση κοινωνία της με τον Θεό, αλλά το κατ’ εικόνα, αν και αμαυρώθηκε, δεν κατεστράφη. Συνεπώς ο Θεός δεν εγκατέλειψε τον άνθρωπο και ο άνθρωπος δεν έχασε τελείως την ικανότητά του να ακούει τον Θεό και να τον δοξολογεί. Η αναζήτηση του Θεού και της έσχατης αλήθειας του κόσμου αποτελεί την βαθύτατη υπαρξιακή ανάγκη του παγκόσμιου θρησκευτικού ανθρώπου.

Αυτό σημαίνει ότι στους ανθρώπους των άλλων θρησκειών οι πατέρες της εκκλησίας βλέπουν ακόμη υπαρκτό ένα τραγικό μεγαλείο της ανθρώπινης φύσης και μια δίψα του ανθρώπου για το είναι, μια ορμή του λογικού πλάσματος προς τον Δημιουργό του. Ο στεναγμός του ανθρώπου προς το άπειρο και αιώνιο εκφράστηκε σε όλες τις εποχές από μεγάλες θρησκευτικές φυσιογνωμίες και από βαθυστόχαστα πνεύματα της ανθρωπότητας. Με το μυστήριο της εν Χριστώ θείας Οικονομίας αποκατεστάθησαν οι σχέσεις του ανθρώπου με τον Θεό. Συνεπώς η εκκλησία ως σώμα Χριστού και ως χώρος, μέσα στον οποίο συντελείται το μυστήριο της θείας Οικονομίας, έχει οικουμενικές διαστάσεις. Περιλαμβάνει τον κόσμο ολόκληρο και δεν μπορεί να αποκλείσει τίποτα από τα όντα και τα κτίσματα του σύμπαντος κόσμου. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο ο διάλογος και η επικοινωνία της εκκλησίας με τους ανθρώπους όλου του κόσμου αποτελεί αναγκαίο μέρος της ζωής της.

Το Ισλάμ ως θρησκεία

Ό,τι λοιπόν κατά την διδασκαλία της χριστιανικής πίστεως ομορφαίνει και δικαιώνει την ανθρώπινη ύπαρξη, προάγει την κοινωνία και φέρει ειρήνη στις καρδιές των ανθρώπων, είναι η αγάπη. Αγάπη του Θεού προς τον κόσμο και του κόσμου προς τον Θεό και τον συνάνθρωπο. Σε άλλους θρησκευτικούς πολιτισμούς, όπως ο Ινδοϊσμός και ο Βουδισμός, τονίζεται κυρίως η πνευματική διάσταση του κόσμου και ο στεναγμός του ανθρώπου προς το άπειρο και αιώνιο. Αλλά ποια είναι η θέση του Ισλάμ, για το οποίο πολύς λόγος γίνεται σήμερα, προς τα πράγματα του κόσμου, την ειρήνη και την δικαιοσύνη του ανθρώπου και την ευημερία του;

Το Ισλάμ είναι η νεώτερη από όλες τις μεγάλες και ζωντανές σήμερα θρησκείες του κόσμου. Εμφανίστηκε

«Βλαστοκυτταρικός» τουρισμός. Μια αναδυόμενη απειλή για την υγεία

«Βλαστοκυτταρικός» τουρισμός.

Μια αναδυόμενη απειλή για την υγεία

Της Βάσως Μιχοπούλου

Το 2017 ένας έλληνας ασθενής με αμυοτροφική πλευρική σκλήρυνση κατέφυγε σε ένα θεραπευτικό κέντρο στην Ταϋλάνδη προκειμένου να υποβληθεί σε θεραπεία με βλαστοκύτταρα. Ένα χρόνο νωρίτερα Έλληνες γιατροί και πανεπιστημιακοί είχαν διαβεβαιώσει τους οικείους του ότι δεν υπήρχε θεραπεία και ότι δεν μπορούσαν να βοηθήσουν την κατάστασή του, η οποία έδειχνε να είναι μη αναστρέψιμη. Το πολλά υποσχόμενο κέντρο που θα πρόσφερε τη “θαυματουργή θεραπεία” βρέθηκε, μέσω διαδικτύου, στην Μπανγκόγκ και η οικογένεια ταξίδεψε μέχρι την ασιατική χώρα. Ο ασθενής μετά τη θεραπεία στο ασιατικό κέντρο παρατήρησε, μέσα σε σύντομο χρονικό διάστημα, βελτιώσεις σε σωματικό και ψυχολογικό επίπεδο, καθώς μπορούσε να καταπίνει και να αναπνέει καλύτερα. Δυστυχώς μέσα στα επόμενα δύο χρόνια η κατάστασή του επιδεινώθηκε σε σημείο που έχασε την ικανότητα ομιλίας του. Ωστόσο η οικογένειά του, που ξόδεψε ένα άγνωστο, αλλά αρκετών χιλιάδων ευρώ, ποσό για αυτό το εγχείρημα, δείχνει να είναι ευχαριστημένη μόνο και μόνο γιατί ανέκτησε την ελπίδα της και γιατί κατάφερε να επιμηκύνει τη ζωή του ασθενούς μέχρι σήμερα τουλάχιστον.

Θα μπορούσε να πει κάποιος πως η συγκεκριμένη περίπτωση είναι η «ανώδυνη» όψη του εγχειρήματος αναλογικά με την καταγραφή, σε παγκόσμιο επίπεδο, θανάτων ασθενών λίγο καιρό μετά την έγχυση των βλαστοκυττάρων. Ενδεικτικά, ο διεθνής Τύπος είχε ασχοληθεί το 2010 με μια γυναίκα με νεφρική νόσο που είχε πεθάνει κατόπιν πειραματικής θεραπείας με βλαστοκύτταρα σε ιδιωτική κλινική στην Ταϊλάνδη. Σύμφωνα με ένα σχετικό άρθρο της American Society of Nephrology, η γυναίκα μέσα σε δύο χρόνια κατέληξε εξαιτίας αυτής καθ’ αυτής της θεραπείας, αφού πριν είχε χάσει τον έναν νεφρό.

Σε αναζήτηση σχετική με την ασφάλεια χρήσης μη ενδεδειγμένων θεραπειών με βλαστοκύτταρα στο PubMed και στο Google, από το 2001 μέχρι σήμερα έχουν καταγραφεί σε κλινικές που βρίσκονταν σε 14 χώρες, 35 περιπτώσεις σοβαρών επιπλοκών μετά από βλαστοκυτταρικές θεραπείες, 10 από τις οποίες οδήγησαν στο θάνατο. Το πρώτο περιστατικό θανάτου μάλιστα, αναφέρεται σε ένα 13χρονο παιδί από το Ισραήλ που κατέφυγε στη Ρωσία για να θεραπευθεί από αταξία τηλαγγειεκτασία (σύνδρομο Louis-Bar). Από τις 35 θεραπείες οι 18 εφαρμόστηκαν σε ασθενείς με νευρολογικά νοσήματα και κάποιες από αυτές τους προκάλεσαν σοβαρές επιπλοκές με τη μορφή καταστροφικών φλεγμονών του Κεντρικού Νευρικού Συστήματος. Ωστόσο, η έκθεση κρίνεται ελλιπής επειδή βασίζεται μόνο σε αναφερθείσες περιπτώσεις και όχι στον πραγματικό αριθμό των περιστατικών που πιθανόν να είναι πολύ υψηλότερος.

Επιστημονική εγκυρότητα από τον “Dr.Google”

Αναμφισβήτητα τα βλαστοκύτταρα έχουν λάβει ένα ‘‘mainstream’’ χαρακτήρα στο σύγχρονο πεδίο έρευνας και αποτελούν ένα θέμα που «πουλάει» δημοσιογραφικά, αφού η διερεύνηση των δυνατοτήτων τους εξελίσσεται σε μια επανάσταση στη σύγχρονη βιοϊατρική επιστήμη, που μπορεί να συγκριθεί με μια σειρά άλλων επαναστατικών ευρημάτων και εξελίξεων όπως ήταν π.χ. τα μικρομοριακά αντιβιοτικά, τα μονοκλωνικά αντισώματα, ή η χαρτογράφηση του ανθρώπινου γονιδιώματος, κ. ά.

Ωστόσο, ο τρόπος που παρουσιάζονται τα ερευνητικά επιτεύγματα των βλαστοκυτταρικών θεραπειών κυρίως από το διαδίκτυο, αλλά και από μια μεγάλη μερίδα του Τύπου, εκτός από παρερμηνείες, δημιουργεί μεγάλες προσδοκίες και συχνά παραπλανά τους ασθενείς.  Δυστυχώς, η επικοινωνία και η

Πως θα λειτουργήσουμε με ενσυναίσθηση απέναντι στο παιδί;

Πως θα λειτουργήσουμε με ενσυναίσθηση απέναντι στο παιδί;

Πολλές φορές ο όρος ενσυναίσθηση μπορεί να δυσκολεύει στην κατανόηση του. Ίσως να ακούγεται γενικός ή να συγχέεται με τη συμπόνια και τη λύπηση Συχνά οι γονείς πιστεύουν ότι ενσυναίσθηση σημαίνει να καλύπτουν την κάθε ανάγκη του  παιδιού, προκειμένου να είναι χαρούμενο και να μην έρθει αντιμέτωπο με δύσκολα συναισθήματα. Στην πραγματικότητα όμως είναι κάτι αρκετά διαφορετικό. 

Ενσυναίσθηση είναι η δυνατότητα του ατόμου να μπει στη θέση του άλλου και να αισθανθεί όπως εκείνος, να αισθανθεί δηλαδή πέρα από τα όρια του εαυτού του. Ενσυναίσθηση δε σημαίνει ότι οι δύο γίνονται ένας, αλλά χρειάζεται η διάκριση να είναι ξεκάθαρη και να μην αισθάνεται κανείς ότι «χάνει» τον εαυτό του. Αποτελεί ένα βασικό στοιχείο για την ανάπτυξη της συναισθηματικής νοημοσύνης του παιδιού και τη δημιουργία υγιών και ευτυχισμένων διαπροσωπικών σχέσεων.

Πολύ συχνά οι γονείς αναρωτιούνται πως μπορούν οι ίδιοι να βοηθήσουν ώστε τα παιδιά τους να αποκτήσουν την ικανότητα της ενσυναίσθησης. 

Μια βασική προϋπόθεση είναι το παιδί να είναι συναισθηματικά καλυμμένο. Να λαμβάνει από το περιβάλλον του την αγάπη και την ασφάλεια που χρειάζεται, για να μπορεί να εξερευνήσει τον εαυτό του και τα δικά του συναισθήματα. Η αγάπη και η φροντίδα που θα δώσει η οικογένεια στο παιδί, δε συνεπάγεται την δημιουργία ενός αποστειρωμένου από οποιοδήποτε αρνητικό συναίσθημα περιβάλλοντος. 

Επομένως, η οικογένεια οφείλει να διδάξει στο παιδί πως θα ανταπεξέλθει ως προς και τα αρνητικά συναισθήματα, όχι μόνο τα θετικά. Χρειάζεται λοιπόν από μικρή ηλικία και στο βαθμό που αντιστοιχεί στην κάθε αναπτυξιακή φάση να ενισχύει την ικανότητα του παιδιού για επίλυση προβλημάτων που ανακύπτουν και μπορεί να του δημιουργήσουν και αρνητικά συναισθήματα και όχι να προσπαθεί να ωραιοποιήσει ή να αποσπάσει την προσοχή από αυτά. 

Είναι πιο εύκολο να καταλάβεις κάποιον όταν εκφράζει το συναίσθημά του. Διευκολύνουμε λοιπόν, το παιδί να μιλήσει για το πώς αισθάνεται ρωτώντας το. Ο γονέας δίνει το χώρο στο συναίσθημα του

Τεχνητή νοημοσύνη και θέματα βιοηθικής: εισαγωγικές σκέψεις

Τεχνητή νοημοσύνη και θέματα βιοηθικής

 εισαγωγικές σκέψεις

Φίλιππος ΒασιλόγιαννηςΑναπληρωτής Καθηγητής Φιλοσοφίας του Δικαίου Νομική Σχολή του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών 

Εισήγηση στην επιστημονική διημερίδα με θέμα, «Multidisciplinary Care Discussions in Oncology» Αθήνα 8-9.11.2019

Η εφαρμογή των άνευ προηγουμένου επιτευγμάτων της τεχνητής νοημοσύνης στην ιατρική πράξη αποτελεί, πράγματι, μια θαυμαστή πρόκληση. Η πρόκληση αυτή συνυφαίνεται με κάποιες αξιοσημείωτες ανησυχίες μας. Οι εν λόγω ανησυχίες είναι ουσιωδώς βιοηθικές: αφορούν, δηλαδή, αρχές και αξίες που διέπουν ζητήματα της ζωής και του βίου καθ’ εαυτά και, περαιτέρω, της συμβίωσής μας στο πλαίσιο που ορίζουν οι εν λόγω αρχές και αξίες. Πρέπει όμως, για την οικονομία της έκθεσής μας, να προϋποθέσουμε, παρότι η αμφισβήτηση είναι εύλογη και αναμενόμενη, αν όχι βάσιμη, ότι η εν λόγω επιστημονική γνώση είναι αρκούντως αξιόπιστη, ότι η συλλογή και επεξεργασία των ιατρικών δεδομένων, στα οποία αυτή βασίζεται, είναι, κατ’ αρχήν, θεμιτή (δηλαδή σύννομη)και ότι η σχέση ιατρού και ασθενούς εξακολουθεί να διατηρεί τα αποφασιστικά γνωρίσματα του προτύπου των σχέσεων εμπιστοσύνης(ότι, δηλαδή, ο ιατρός δεν υποκαθίσταται από την τεχνολογία στη σχέση αυτή).

Τούτων δοθέντων, δύο φαίνεται ότι είναι οι κύριες πηγές του βιοηθικού μας προβληματισμού: Πρώτον, μήπως η γνώση αυτή, από τη στιγμή που είναι πλήρως διαθέσιμη τόσο στον ιατρό όσο ασφαλώς και στον ασθενή, αντί να προάγει την αυτονομία του τελευταίου την υπονομεύει; Ή, αντί να αποτελεί για αυτόν εγγενώς αγαθό, συνιστά, εν τέλει, ένα εγγενές κακό; Δεύτερον, μήπως, συναφώς, και αυτή η επιστημονική γνώση και τεχνολογία αιχμής δημιουργεί μεν σημαντικές ευκαιρίες, οι οποίες όμως περιορίζουν άλλες ήδη δεδομένες(ή κατακτημένες από την πρόοδο της ανθρωπότητας); Π. χ., η αξιόπιστη πρόβλεψη της μελλοντικής μας υγείας ή του προσδόκιμου της ζωής μας, αν γίνει γνωστή σε τρίτους, ενδέχεται να περιορίσει σημαντικά τις επιλογές μας ως προς την εύρεση εργασίας, την ασφάλισή μαςή τη σύναψη γάμου. Ομοίως, συναφώς, μήπως η εν λόγω πρόοδος είναι για λίγους, ή πολύ λίγους (τους ήδη ευνοημένους από την καλή τους τύχη ή την καταγωγή τους),και, συνεπώς, η ίδια συμβάλλει στη διεύρυνση των υφιστάμενων κοινωνικών ανισοτήτων; Επίσης, πρέπει να μη παραγνωρίσει, βέβαια, κανείς και να λάβει σοβαρά υπ’όψιν του στην τελική αξιολόγησή του τους τουλάχιστον πιθανολογούμενους κινδύνους που εγκυμονείο νέος θαυμαστός μας κόσμος και για το μέλλον, π. χ., διαφόρων ιατρικών ειδικοτήτων και κλάδων, συνυφασμένων με την 2οργάνωση των ιατρικών υπηρεσιών, η οποία ίσως πρέπει, ανταποκρινόμενη προσηκόντως στις προκλήσεις των καιρών, να καταστεί, όχι απλώς περισσότερο αποτελεσματική, αλλά και να βελτιωθεί ως προς την ισότιμη πρόσβαση όλων σε

Η έννοια της αρετής στον Αριστοτέλη

Η έννοια της αρετής στον Αριστοτέλη

Ανδρονίκη Μαστοράκη

Η έννοια της αρετής αποτελεί θεμελιώδη λίθο για την οικοδόμηση της ηθικής φιλοσοφίας του Αριστοτέλη, η οποία παρουσιάζεται, κατά κύριο λόγο, σε τρία έργα: τα Ηθικά μεγάλα, τα Ηθικά Ευδήμεια και τα Ηθικά Νικομάχεια. Σύμφωνα με τον Düring, «στα Ηθικά μεγάλα ο Αριστοτέλης απευθύνεται σε νεαρούς ακροατές και ρίχνει το βάρος στη λογική επιχειρηματολογία και ταξινόμηση· […] τα Ηθικά Ευδήμεια, με εξαίρεση την εισαγωγή, είναι επιστημονικό μάθημα (Kolleg) για προχωρημένους ακροατές της Ακαδημίας· τέλος, τα Ηθικά Νικομάχεια είναι μια έκθεση όχι χωρίς λογοτεχνική πνοή που απευθύνεται σε ευρύ κύκλο ακροατών και αναγνωστών»[1]. Η παρούσα μελέτη της αριστοτελικής έννοιας της αρετής βασίζεται στο τρίτο από αυτά.

Τα Ηθικά Νικομάχεια ξεκινούν με την παρατήρηση πως «κάθε τέχνη και κάθε επιστημονική έρευνα όπως και κάθε πράξη και κάθε κατόπιν σκέψεως λαμβανόμενη απόφαση φαίνεται ότι αποβλέπει σε κάποιο αγαθό» (ΗΝ 1094a1-2)[2]. Ωστόσο, κάθε αγαθό που επιδιώκεται με τις επιμέρους πράξεις στη ζωή κάθε ανθρώπου αποτελεί απλώς ένα ενδιάμεσο στάδιο για την επίτευξη του ύψιστου αγαθού, της «ευδαιμονίας» (ΗΝ 1095a14-20). Τρία είναι τα βασικά χαρακτηριστικά του υπέρτατου αυτού αγαθού: α) είναι τέλειο, δηλαδή επιδιώκεται για χάρη του εαυτού του και όχι κάποιου άλλου ( «το καθ’ αυτό διωκτόν του δι’ έτερον και το μηδέποτε δι’ άλλο αιρετόν των», ΗΝ 1097a32-33), β) είναι αύταρκες, δηλαδή ακόμη κι αν μείνει μόνο του είναι αρκετό για να κάνει τη ζωή άξια επιλογής («τίθεμεν ο μονούμενον αιρετόν ποιεί τον βίον και μηδενός ενδεά», ΗΝ 1097b14-15) και γ) είναι μη συναριθμούμενο (ΗΝ 1097b17), δηλαδή συμπεριλαμβάνει οποιοδήποτε ανθρώπινο αγαθό[3].

Για να ολοκληρώσει τον ορισμό της ευδαιμονίας ο Αριστοτέλης εισάγει και το επιχείρημα της λειτουργίας[4]: Το ιδιαίτερο γνώρισμα του ανθρώπου, που τον διακρίνει από όλα τα άλλα είδη έμβιων όντων, είναι η «ψυχής ενέργεια κατά λόγον»· τέλειος είναι ο άνθρωπος που εκτελεί τέλεια αυτή την λειτουργία· και την εκτελεί τέλεια όταν κάθε πράξη του επιτελείται σύμφωνα με την «οικείαν αρετήν» (ΗΝ 1098a8-16). Επομένως:

«το ανθρώπινον αγαθόν ψυχής ενέργεια γίνεται κατ’ αρετήν, ει δε πλείους αι αρεταί, κατά την αρίστην και τελειοτάτην. Έτι δ’ εν βίω τελείω.»
(ΗΝ 1098a17-19)

Με τον ισχυρισμό ότι η ευδαιμονία είναι ενέργεια της ψυχής που καθοδηγείται από την αρετή ο Αριστοτέλης απομακρύνεται πλέον από την πλατωνική γραμμή της διερεύνησης της ιδέας του αγαθού και στρέφεται προς τη διερεύνηση των «κατ’ αρετήν» πράξεων[5]. Πριν την εξέταση της αριστοτελικής έννοιας των ενάρετων πράξεων, ωστόσο, επιβάλλεται μια τελευταία διευκρίνηση όσον αφορά στην ευδαιμονία «εν βίω τελείω». Ο ευδαίμων βίος, σύμφωνα με τον Αριστοτέλη, αφορά το σύνολο της ανθρώπινης ζωής και όχι μόνο σύντομες περιόδους αυτής. Γι’ αυτό και η εύνοια της τύχης είναι απαραίτητη για την απόκτηση της ευδαιμονίας (ΗΝ 1099a29-b9). Εντούτοις, «αυτή η ταύτιση της ευδαιμονίας με την ολότητα του βίου δεν σημαίνει ότι ευδαίμων γίνεται κάποιος μόνο τη στιγμή του θανάτου του, αλλά ότι πρέπει να αντιμετωπίζει την ηθική του ποιότητα υπό την προοπτική της διάρκειας και της συνέχειας»[6].

Η ηθική του Αριστοτέλη, επομένως, είναι σαφώς τελεολογική· «η ηθικότητα, κατά την άποψή του, έγκειται

Ο θάνατος του Θεού και η Ανάσταση του ανθρώπου

Ο θάνατος του Θεού και η Ανάσταση του ανθρώπου

Παν. Νέλλα, Κοινωνία
Σεπτέμβριος-Δεκέμβριος 1974, σελ. 350- 363

Ο θάνατος του Θεού είναι ένα από τα κεντρικά θέματα όχι μόνο της σύγχρονης Δυτικής φιλοσοφίας και λογοτεχνίας, αλλά και της ίδιας της Θεολογίας. Τα τελευταία χρόνια γράφτηκαν χιλιάδες σελίδες σχετικές μ' αυτό, ανέβηκαν έργα στο θέατρο, γυρίσθηκαν ταινίες, το θέμα ξέφυγε από τα μελετητήρια των ειδικών και απασχολεί το ευρύτερο κοινό. Το άρθρο τούτο έχει σκοπό να δώσει, στην αρχή, μια γενική ενημέρωση και μια ερμηνεία για το φαινόμενο, και να προσπαθήσει στη συνέχεια, αφού το τοποθετήσει με βάση τα ορθόδοξα κριτήρια, να σκιαγράφηση τη συμβολή, που θα μπορούσε να προαναφέρει η Ορθοδοξία συμμετέχοντας στη σχετική συζήτηση.

Στο χώρο της φιλοσοφίας το θέμα αρχίζει με το Νίτσε, για τον οποίο, όπως είναι γνωστό ο θάνατος του Θεού αποκαλύπτεται και ταυτόχρονα είναι ταυτόσημος. Με την ανατροπή όλων των αξιών, ολόκληρης της υπεραισθητής περιοχής, σύμπαντος του κόσμου των ιδεών και των ιδανικών. Μοναδική και υψίστη αξία μένει για το Νίτσε ο άνθρωπος, ο «υπεράνθρωπος»: Πού είναι ο Θεός; γράφει ήδη στα 1882. Θα σας το πω εγώ. Τον σκοτώσαμε. Εμείς όλοι είμαστε οι φονιάδες του... ο Θεός είναι νεκρός... ο Θεός θα μείνει νεκρός. Τι άλλο είναι οι εκκλησίες παρά οι τάφοι και τα μνήματα του Θεού;».

Ο Νίτσε στην εποχή του αναγκάζεται να βάλει τα λόγια αυτά στο στόμα ενός τρελού ανθρώπου. Αλλά ο Σάρτρ επαναλαμβάνει με πλήρη άνεση το ίδιο κήρυγμα κατά την έναρξη του Β' παγκόσμιου πολέμου, μιλώντας σε μια δημόσια συγκέντρωση στη Γενεύη: «Κύριοι, ο Θεός πέθανε. Σας αναγγέλλω, κύριοι, το θάνατο του Θεού».

Το τι σημαίνει για την άθεη υπαρξιακή φιλοσοφία ο θάνατος του Θεού μας το αποκαλύπτει με ενάργεια η αντίστοιχη λογοτεχνία. Αφού δεν υπάρχει θεός, άρα δεν υπάρχει παρά η βιολογική ζωή. Με διονυσιακή